تولد، نسب و زندگی خانوادگی او:

شیخ محمد بن صالح بن محمد بن سلیمان بن عبدالرحمن آل عثیمین رَحِمَهُ‌الله از قبیله‌ی بنی تمیم در شهر «عنیزه» یکی از شهرهای استان «قصیم» در عربستان به تاریخ ۲۷ رمضان ۱۳۴۷ هـ.قـ. در خانواده‌ای متدین متولد شد. وی، یک بار ازدواج کرد که از این ازدواج، صاحب هشت فرزند – پنج پسر و سه دختر – شد.

تحصیل علم و اساتید وی:

شیخ در فراگیری علم و دانش، روش سلف صالح را در پیش گرفت؛ بدین‌سان که ابتدا به حفظ قرآن کریم در کودکی پرداخت. او، نزد پدربزرگ مادری‌اش، شیخ عبدالرحمن بن سلیمان آل‌دامغ رَحِمَهُ‌الله قرآن آموخت. پس از آن در مدرسه‌ی عبدالعزیز بن صالح الدامغ، نوشتن و ریاضیات و متون ادبی را فرا گرفت و قبل از چهارده سالگی حافظ کل قرآن شد. سپس در مسیر طلب علم با علامه‌ی مفسّر، شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی رَحِمَهُ‌الله همراهی و مصاحبت نمود که اولین شیخِ او در تحصیل علوم شرعی به‌شمار می‌رود و نزد ایشان علم توحید، تفسیر، حدیث، سیرت، اصول، میراث، نحو و فقه را فراگرفته و حدود یازده سال از او بهره‌ی علمی جست و یکی از برجسته‌ترین شاگردان وی بود، و از این رو، بسیار از ایشان تاثیر پذیرفته بود؛ خصوصا در منهج و تأصیل علمی، روش تدریس و در پیروی از دلیل.

ایشان همچنین در عنیزه، نزد قاضی آنجا به نام عبدالرحمن بن علی بن عودان نیز علم میراث را فرا گرفت و همچنین از شیخ عبدالرزاق عفیفی رَحِمَهُ‌الله زمانی که در عنیزه تدریس می‌کرد، نحو و بلاغت را آموخت.

ابن عثیمین زمانی که معهد علمی در ریاض افتتاح شد، برای ادامه‌ی تحصیل به آنجا رفته و دو سال در آنجا تحصیل کردند و در آنجا از مشایخی مانند علامه‌ی مفسّر، شیخ محمد امین شنقیطی، و شیخ فقیه عبدالعزیز بن ناصر الرشید، و شیخ محدّث عبدالرحمن الإفریقی رَحِمَهُمُ‌الله کسب علم نمود. همچنین در ریاض، نزد علامه شیخ عبدالعزیز بن باز رَحِمَهُ‌الله صحیح بخاری و برخی از کتاب‌های شیخ‌الاسلام ابن تیمیه رَحِمَهُ‌الله و تعدادی از کتاب‌های فقهی را خواند و ابن باز رَحِمَهُ‌الله دومین شیخِ او در تحصیل و تأثیرپذیری به‌شمار می‌رود.

پس از وفات شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی، شیخ ابن عثیمین، عهده‌‌دار امامت در مسجد جامع «عنیزه» شد و در آموزشگاه و مجمع علمی «عنیزه» به تدریس پرداخت و سپس به دانشگاه اسلامی امام محمد بن سعود در «قصیم» برای تدریس در دانشکده‌های شریعت و اصول دین فراخوانده شد و به عضویت هیئت کبار علما درآمد و تا پایان عمرش عضو هیئت بود. از دیگر اساتیدش می‌توان شیخ علی بن محمد الصالحی و شیخ محمد بن عبدالعزیز المطوع را نام برد.

آثار علمی شیخ:

شیخ ابن عثیمین رَحِمَهُ‌الله از راسخان در علم بود که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به او توفیق داده بود تا دلیل را بشناسد و از آن پیروی کرده و با مهارت، احکام و فوائد را از قرآن و سنت استنباط کند. همچنین الله عَزَّوَجَلّ نزد مردم به ایشان مقبولیت بزرگی عطا کرده بود و مردم فراوانی در مجالس علمی او شرکت کرده و از سرچشمه‌ی علمش بهره می‌جستند.

ایشان جهد علمی و همت والایی داشتند و وقت و زندگی خود را کاملا وقف علم و تعلیم کرده بودند. به لطف الله متعال، از ایشان کتب و رساله و سخنرانی و فتوا و خطبه و دیدار و مقاله‌های فراوانی باقی مانده و هزاران ساعت از دروس علمی ایشان در نوارهای صوتی ضبط شده‌اند.

شاگردان شیخ:

 شیخ رَحِمَهُ‌الله توجه ویژه‌ای به شاگردانش داشت و دانش‌دوستان فراوانی از همه جای دنیا برای فراگیری علم، نزدش می‌آمدند و این به سبب اطمینانشان به تبحر و توانایی علمی شیخ و مهارتش در تدریس و نیز به سبب عطوفت ایشان نسبت به شاگردانش بود؛ به‌گونه‌ای که گویا همه، فرزندانش بودند. توجه ویژه‌ی شیخ به شاگردانش، او را بر آن داشت تا خوابگاه مجهزی برایشان فراهم کند از جمله کتابخانه‌ای غنی و بزرگ پُر از کتاب‌های خطی و چاپی. همچنین شیخ وضعیت و سطح درسی شاگردانش را همواره پی‌گیری و ارزیابی می‌کرد؛ به‌طوری که در پاره‌ای از موارد به جای اولیای شاگردان، کارنامه‌ی ماهیانه‌ی آنان را امضا می‌نمود. وی، پیوسته شاگردانش را نصیحت می‌کرد که در چارچوب اطاعت از الله، از ولی امر اطاعت نمایند و از محبت و دعا برای او دریغ نکنند. این عالم بزرگوار، همواره مطابق شریعت الهی حکم و قضاوت می‌کرد و شعایر الهی را به‌پا می‌داشت و برای امر به معروف و نهی از منکر، بی‌وقفه تلاش می‌نمود.

اخلاق شیخ:

شیخ رَحِمَهُ‌الله تصویر زنده‌ای از عالمِ عابد و آراسته به اخلاق رسول‌الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم بود؛ همان‌گونه که در توصیف اخلاق پیامبر صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم روایت شده که اخلاقش، قرآن بود. شیخ ابن عثیمین را همه به سجایا و ارزش‌های نیک اخلاقی، حلم و بردباری، متانت و وقار، و سکون و آرامش می‌شناختند و مردم، هرجا که او را می‌دیدند، پیرامونش جمع می‌شدند و او را سؤال‌باران می‌کردند و حتی با درخواست‌های خود، او را به زحمت می‌انداختند؛ ولی آن بزرگوار به‌گونه‌ای با آنان برخورد می‌کرد که هر یک از آن‌ها احساس می‌کرد تمام توجه و عنایت شیخ، معطوف به اوست. شیخ، به پیروی از سرور بشریت محمد مصطفی صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم خویشتن را به تحمل مردم و خواسته‌ها و مشکلاتشان عادت داده بود و از این‌رو همواره خشم خود را فرو می‌برد.

مذهب و روش علمی شیخ:

شیخ ابن عثیمین رَحِمَهُ‌الله همیشه پیرو دلیل بود، که این امر، در شرح وی بر «زاد المستقنع» به خوبی روشن است؛ هرچند بیشتر ترجیحاتش مطابق دیدگاه‌های شیخ‌الاسلام و شاگردش ابن‌القیم است، ولی در پاره‌ای از موارد به‌ مقتضای دلیل، با آن دو مخالفت می‌کند. این سخن ارزشمند که با کوه‌های طلا برابری می‌نماید، از او به‌یادگار مانده است: «پیش از هر عقیده و دیدگاهی، به دنبال دلیل باش و چنین نباشد که عقیده یا دیدگاهی را برگزینی (یا پیش‌داوری کنی) و سپس استدلال بورزی و در پی دلیل برآیی که در این صورت، راهت را گم می‌کنی».

روش آموزشی وی:

شیخ، بر حفظ متون تأکید فراوانی داشت و دانش‌آموزانش را به حفظ متون مکلف می‌کرد و در هر درسی پیگیر این مسأله بود و تمام تلاش و توانایی‌اش را در شرح و تحقیق مسایل، و بیان قول راجح از میان دیدگاه علما، به‌کار می‌بست و در این راستا به هیچ عنوان پیرو هوىٰ و هوس نبود. همچنین در این میان، به توضیحات، نکات، اعتراض‌ها و پرسش‌های شاگردانش، خوب گوش می‌سپرد و در اثنای شرح خویش، پرسش‌هایی مطرح می‌نمود و فضای کلاس را به فضای گفتگو تبدیل می‌کرد و پس از شنیدن سخنان و پاسخ‌های دانش‌پژوهان، خود به پرسش‌ها و مسایل مورد بحث پاسخ می‌گفت.

دریافت جایزه‌ی جهانی ملک فیصل:

کمیته‌ی گزینش و انتخاب بهترین‌ها در ستاد جایزه‌ی جهانی ملک فیصل، جایزه‌ی سال ۱۴۱۴ هجری را به‌پاس تلاش‌های خجسته‌ی شیخ محمد بن صالح العثیمین در زمینه‌ی خدمت به اسلام و مسلمانان، تقدیم آن بزرگوار کرد.

بیماری شیخ:

شیخ رَحِمَهُ‌الله، به بیماری سرطان روده مبتلا شد و به‌ درخواست و پافشاری مسؤولان عربستانی، با هواپیمای ویژه – به دستور ولی‌عهد عربستان – برای درمان بیماری به آمریکا رفت. نزدیکان شیخ می‌گویند: تیم پزشکی آمریکایی، برای درمان شیخ، پرتودرمانی هسته‌ای را پیشنهاد کردند و برایش توضیح دادند که این شیوه‌ی درمانی، ریزش موهایش را در پی خواهد داشت. شیخ از آنان پرسید: آیا موهای ریش من نیز خواهد ریخت؟ و چون با پاسخ مثبت روبه‌رو شد، گفت: دوست ندارم که پروردگارم را بدون ریش ملاقات کنم. از این‌رو به عربستان بازگشت و در بیمارستان «ملک فیصل» بستری شد و پس از مدتی، در نهم رمضان بیمارستان را به قصد «حرم مکی» ترک کرد و از آن پس، در اتاقکی که در مسجدالحرام، در کنار «باب العمرة» قرار داشت، تدریس روزانه‌ی خود را از طریق بلندگو ادامه داد و بی‌آن‌که کسی را به حضور بپذیرد، پاسخ‌گوی پرسش‌ها بود. سپس به بیمارستان منتقل گردید و در بخش مراقبت‌های ویژه، تحت درمان و مراقبت قرار گرفت و بدین‌ترتیب مقداری بهبود یافت؛ ولی حالش دوباره وخیم شد تا آن‌که دار فانی را وداع گفت. درود و رحمت الله بر او باد.

وفات شیخ:

شیخ، در ساعت ۶ شام‌گاه روز چهارشنبه ۱۵/۱۰/۱۴۲۱ هـ.قـ. در بیمارستان تخصصی ملک فیصل در شهر «جده»، وفات نمود. الله عَزَّوَجَلَّ، امانتش را بازپس گرفت و روح شیخ پس از ۷۴ سال و ۱۸ روز پربرکت، به سوی خالقش شتافت.