(۱۲۴۷) سوال: این قول تا چه حد صحت دارد: «هر گاه دل‌ها تنگ گردید، پس به زیارت قبور بروید».[۱] آیا این حدیث است؟ اگر حدیث است، برایمان توضیح دهید.
جواب:
انگار سائل این جمله را خوب متوجه نشده است. چیزی که من شنیده‌ام این است که می‌گویند: «وقتی امور به تنگنا رسید، به سوی اصحاب قبور بشتابید».[۲] یعنی هر وقت کار به تنگنا کشید، نزد اصحاب قبور برو و آنها را بخوان تا به فریادت برسند و تو را از گرفتاری نجات دهند! شکی نیست که این کار، شرک اکبر است. منظور، رفتن انسان نزد قبور است تا از آنها بخواهد او را از بلاهایی که به آن گرفتار شده، نجات دهند. شکی نیست که این کار شرک اکبر است و انسان را از اسلام خارج می‌کند و باعث خلود او در جهنم می‌شود.
چنان که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {إِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ} [مائده: ۷۲]: (همانا کسی که به الله شرک ورزد، یقینا الله بهشت را بر او حرام می‌کند و جایگاهش جهنم است و ظالمان را هیچ یاریگری نیست).
دعا کردن و خواستن فقط باید از الله باشد. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ} [غافر: ۶۰]: (و پروردگارتان گفت مرا بخوانید که شما را اجابت می‌کنم. همانا کسانی که از عبادت من روی گردانند، به زودی خوار گونه در آتش داخل می‌شوند). نیز می‌فرماید: {وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ} [أحقاف: ۵]: (و چه کسیست گمراه‌تر از آنکه کسی غیر از الله را می‌خواند که تا روز قیامت نیز او را اجابت نمی‌کند و از دعاهایشان خبری ندارند). بنا بر این، خواستن از کسانی که در قبر خوابیده‌اند، دردی را دوا نمی‌کند، بلکه به ضرر انسان است و او را از دین خارج می‌کنند.
اگر کسی بگوید: اتفاق افتاده که کسانی از مردگان چیزهایی خواسته‌اند و بر آورده شده است. کسی از صاحب قبر خواسته که او را از مهلکه‌ای نجات دهد، یا در حصول چیزی به او کمک کند و این اتفاق افتاده است.
جواب: چیزی که اتفاق افتاده به خاطر خواستن از صاحب قبر نیست. بلکه به عنوان فتنه‌ای برای دعا کننده اتفاق افتاده است. زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گاهی انسانی را که به صورت مستمر معصیتی را انجام می‌دهد به وسیله‌ی همان معصیت به فتنه می‌اندازد و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ حکیم است. اما اینکه این امر به خاطر درخواست از شخص مرده باشد، اصلا امکان ندارد. چرا که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ خبر می‌دهد که هر کس یا چیزی غیر از الله که توسط مردم به فریادرسی خوانده می‌شود، تا روز قیامت جوابگوی دعا کننده نیست.
اما جمله‌ای که سائل ذکر کرد: «هر گاه به تنگنا افتادید، پس به زیارت قبور بروید»، حدیث رسول اللهﷺ نیست. زیارت قبور، آخرت را به انسان یادآوری می‌کند. باید این را گفت: وقتی دیدی که از آخرت غافلی و مشغول دنیا شده‌ای و غرق در آنی، به زیارت قبور برو تا پند بگیری و از کسانی که در قبر خوابیده‌اند، عبرت بگیری. چرا که صاحبان آن قبرها الان در قبرهایشان محبوسند، در حالی که تا دیروز با تو، روی زمین بودند و چه بسا از تو ثروتمندتر و قدرتمندتر و بخشنده‌تر بودند. اما با این حال در قبرهایشان محبوسند. پس انسان هر وقت مقبره را زیارت کند، به یاد آخرت می‌افتد. به همین خاطر نیز رسول اللهﷺ فرمودند: «قبرها را زیارت کنید که آنها آخرت را یاد آوری می‌کنند».[۳]
همچنین شایسته است کسی که به زیارت قبور می‌رود، برای آنها همان دعایی بکند که رسول اللهﷺ برای اهل قبور می‌کردند. دعاهایی مثل: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الدِّيَارِ، مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُسْلِمِينَ. وَإِنَّا، إِنْ شَاءَ اللَّهُ، لَلَاحِقُونَ. أَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا ولكم العافية»،[۴] و مثل: «اللهم لا تحرمنا أجرهم، و لا تفتنّا بعدهم، و اغفر لنا و لهم».[۵]
***
[۱] جایی آن را نیافتم. لفظ عربی چنین است: «إذا ضاقت الصدور فعليكم بزيارة القبور».
[۲] این را شیخ الإسلام ابن تیمیه رحمه الله ذکر می‌کند، چنان که در مجموع الفتاوی (ج۱۱، ص۲۹۳) است. ایشان می‌گوید: به اتفاق حدیث شناسان، دروغ است. لفظ چنین است: «إذا ضاقت الأمور فعليكم بأصحاب القبور».
[۳] سنن ترمذی: کتاب الجنائز، باب ما جاء فی الرخصة فی زیارة القبور، حدیث شماره (۱۰۵۴)، و می‌گوید: این حدیث، حسن صحیح است، از بریده بن الحصیب رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «فَزُورُوهَا، فَإِنَّهَا تُذَكِّرُ الْآخِرَةَ».
[۴] صحیح مسلم: کتاب الجنائز، باب ما یقال عند دخول القبور و الدعاء لأهلها، حدیث شماره (۹۷۴و ۹۷۵).
[۵] سنن ابن ماجه: کتاب الجنائز، باب ما جاء فیما یقال إذا دخل المقابر، حدیث شماره (۱۵۴۶).
