(۸۵۸) معنای حروف مقطعه در ابتدای سوره‌ها چیست؟

(۸۵۸) سوال: آغاز بسیاری از سوره‌ها با (الم) و (کهیعص) و (حم) و (عسق) است. معنای این آیات چیست؟

جواب:

این آیات همان حروف الفبا هستند که الله عَزَّوَجَلَّ بعضی از سوره‌ها را با آن آغاز نموده است. علما درباره‌ی معنی این کلمات اختلاف دارند. برخی گفته‌اند: این حروف، یکی از اسم‌های آن سوره هستند. عده‌ای دیگر گفته‌اند: این حروف، رموز و اشاراتی به اسم‌های الله عَزَّوَجَلَّ است. برخی دیگر نیز گفته‌اند: این حروف یا بعضی از آنها اشاره‌ای به حوادثی است که رخ خواهد داد. همچنین برخی گفته‌اند: الله عَزَّوَجَلَّ آگاه‌تر است که منظورش از این حروف چه بوده است.

دیگرانی گفته‌اند: حروف الفبایی بی معنایی هستند، اما محتوایی را در خود دارند. بدین خاطر گفته‌اند معنایی ندارد که الله عَزَّوَجَلَّ در قرآن کریم پیرامون این مسئله می‌فرماید: {نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ * عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ * بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ} [شعراء: ١٩٥-١٩٣] (جبرئیل آن را فرود آورده است *️بر قلب تو، تا از هشدار دهندگان باشی* به زبان عربی واضح). همچنین می‌فرماید: {إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ} [یوسف: ۲] (همانا ما آن را قرآنی عربی نازل کردیم تا شما تعقل کنید). نیز فرموده: {إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ} [زخرف: ۳] (ما آن را قرآنی عربی قرار دادیم تا تعقل کنید).

این حروف الفبا که به زبان عربی هستند، معنایی ندارند. بر این اساس می‌گوییم: این حرف‌ها، معنایی نداشته، اما دارای هدف و حکمت بزرگی هستند. حکمتش این است: قرآنِ عظیمی که امیران فصاحت و بلاغت را عاجز کرده از اینکه مثل آن را بیاورند. فرموده: {قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا} [إسراء: ۸۸] (بگو – ای پیامبر – اگر انس و جن گرد آیند تا همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد، هر چند برخی از آنان یاور یکدیگر باشند).

قرآنی که انس و جن را از آوردن شبیه خود عاجز کرده، متشکل از همین حروف است. همین حروفی که مردم با ترکیب کردن آن حرف می‌زنند. اما باز هم از اینکه چیزی مثل آن بیاورند، عاجزند.

از این رو هر سوره‌ای که با این حروف شروع شده، بعد از آن ذکر از قرآن به میان آمده: {الم * ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ} [بقره: ٢-۱] (الف. لام. میم * این کتابی است که هیچ شکی در آن نیست و مایه‌ی هدایت پرهیزگاران است). یا {الم * اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ * نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ} [آل عمران: ۳-۱] (الف. لام. میم * ️الله (معبود بر حق است) هیچ معبودی بحق جز او نیست، زنده و قائم به امور هستی و نگهدار و مدّبر است * ️قرآن را به حق بر تو نازل کرد). یا {المص * كِتَابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَلَا يَكُنْ فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ} [أعراف: ٢-۱] (الف. لام. میم. صاد * ️این کتابی است که بر تو نازل گشته، پس نباید در سینه‌ات نسبت به آن حرجی باشد). یا {الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ} [یونس: ١] (الف. لام. را ، این آیات کتاب محکم (و با حکم) است) و الی آخر… .

اما این فرموده‌ی الله عَزَّوَجَلَّ: {الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ * وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ} [عنکبوت: ٣-۱] (الف. لام. میم * ️آیا مردم پنداشتند که چون بگویند: «ایمان آوردیم» رها می‌شوند، و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟! * ️به راستی کسانی را که پیش از آنها بودند؛ آزمودیم). نیز این فرموده‌ی الله عَزَّوَجَلَّ: {الم * غُلِبَتِ الرُّومُ * فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ} [روم: ۱-٣] (الف. لام. میم * ️رومیان مغلوب شدند * ️در نزدیک‌ترین سرزمین و آنها بعد از مغلوب شدن‌شان به زودی غالب خواهند شد).

گرچه در این آیات یادی از قرآن نشده، اما اخبار راستینی در آنها وجود دارد که رسول الله ﷺ قبل از این که قرآن بر او وحی شود آن را نمی‌دانست. نیز اخباری از آینده وجود دارد که فقط الله عَزَّوَجَلَّ و کسی که او در این آیه وی را آگاه نموده باشد از آن آگاه هستند: {غُلِبَتِ الرُّومُ * فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ} [روم: ۲-۳]. زیرا هیچ کس غیر از الله نمی‌داند رومیانی که شکست خورده‌اند، پس از چند سال پیروز خواهند شد.

اما این آیه: {ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ * مَا أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ} [قلم: ۱-۲] (نون، سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند * ️که تو (ای پیامبر) به نعمت (و فضل) پروردگارت دیوانه نیستی). در این آیه اشاره‌ای به این کتاب آسمانی شده است. زیرا رسول اللهﷺ که قرآن به او وحی شده با چنین اوصاف بزرگ و شکوه‌مندی وصف گشته. نیز می‌توان گفت: اشاره‌ی دیگری هم در {وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ} وجود دارد؛ زیرا قرآن همان طور که در سینه حفظ می‌شود با قلم نیز نوشته می‌شود.

***

تعداد بازدید: 8

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل:كثير من السور في بدايتها الم، كهيعص ، رحم، وعسق، فما معنى هذه الآيات؟ أفيدونا جزاكم الله خيرا.

فأجاب رحمه الله تعالى: هذه الآيات هي الحروف الهجائية ابتدأ الله تعالى بها في بعض السور، واختلف العلماء في ذلك، فمنهم من قال: إنها أسماء لهذه السور، ومنهم من قال: إنها رموز وإشارات إلى أسماء الله -عز وجل-، ومنهم من قال: إنها أو إن بعضها اشارات إلى حوادث ستقع، ومنهم من قال: الله أعلم بما أراد بها، ومنهم من قال: إنها حروف هجائية ليس لها معنى ولكن لها ،مغزى قالوا ليس لها معنى لأن الله سبحانه وتعالى يقول في هذا القرآن الكريم : ﴿ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنذِرِينَ ) بِلِسَانٍ عربي مبين ) [الشعراء: ۱۹۳-۱۹۵]، ويقول تعالى: ﴿ إِنَّا أَنزَلْنَهُ قُرْهَنَا عَرَبِيَّ العَلَكُمْ تعْقِلُونَ ﴾ [يوسف: ٢] وفي آية أخرى يقول: ﴿ إِنَّا جَعَلْتَهُ قُرْءَانًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴾ [الزخرف: ٣].

وهذه الحروف الهجائية باللسان العربي ليس لها معنى، وعلى هذا فنقول: هذه الحروف الهجائية لا معنى لها ولكن لها مغزى وحكمة عظيمة، هذه الحكمة هي بيان أن هذا القرآن العظيم المجيد الذي أعجز أمراء الفصاحة والبلاغة أن يأتوا بمثله بل قال الله تعالى: ﴿ قُل لَّينِ اجْتَمَعَتِ الْإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْمَانِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ، وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا ﴾ [الإسراء: ۸۸]، هذا القرآن الذي أعجز الثقلين أن يأتوا بمثله هو من هذه الحروف التي يركب هؤلاء القوم كلامهم منها، ومع ذلك عجزوا أن يأتوا بمثل هذا القرآن، ولهذا لا تكاد تجد سورة مبدوءة بهذه الحروف الهجائية إلا وجدت بعدها ذكرًا للقرآن ﴿ الم ذَلِكَ الْكِتَبُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ ﴾[البقرة: ١-٢]، ﴿ المَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَبَ بِالْحَقِّ ﴾[آل عمران: ١-٣]، ﴿ المَصَ كِتَبُ أُنزِلَ إِلَيْكَ فَلَا يَكُن فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ﴾ [الأعراف: ۱-۲ ، ﴿ الرَّ تِلْكَ ايَتُ الْكِتَبِ الْحَكيمِ﴾ [يونس: ١] وهكذا.

وأما قوله تعالى ﴿ الم أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا ءَامَنَا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ﴾ [العنكبوت: ١-٣] وقوله: ﴿ المَغلِبَتِ الرُّومُ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُم مِّنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ ﴾ [الروم: ١-٣] فهذه وإن لم يكن فيها ذكر للقرآن لكن فيها ذكر لأخبار صادقة لا يعلمها النبي من قبل أن يوحى إليه هذا القرآن، وأخبار مستقبلة لا يعلم بها إلا الله -عز وجل-، ومن أطلعه الله عليها في قوله: ﴿ غُلِبَتِ الرُّومُ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُم مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ ﴾ [الروم: ٢-٣] فإن أحدا لا يعلم أن الروم الذين غلبوا سيغلبون في بضع سنين إلا الله -عز وجل-.

وأما قوله تعالى: ﴿ ونَ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ مَا أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونِ ﴾ [القلم: ١-٢]، فإن فيها إشارة إلى القرآن، حيث إن النبي صلى الله عليه وسلم الذي أُوحِيَ إليه هذا القرآن وُصِفَ ونُعِتَ بهذه النعوت الجليلة، بل قد يقال: إن فيه إشارة أيضًا: ﴿ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ ﴾ [القلم: ١] فإن القرآن كما يحفظ في الصدور يكتب بالأقلام أيضًا.