(۶۰۸۰) حکم قسم خوردن بر پرداخت هزینه و کفاره آن

(۶۰۸۰) سوال: هنگامی که با جمعی از دوستان در رستورانی می‌‌نشینیم و من می‌‌خواهم هزینه را پرداخت کنم یکی از آن‌‌ها بلند شده و پرداخت می‌‌کند اما من قسم یاد می‌‌کنم که خود پرداخت نموده و می‌‌گویم: به الله قسم تو پرداخت نمی‌‌کنی، اما او بدون توجه به قسم پرداخت می‌‌کند؛ آیا این جایز است؟ آیا این قسم معتبر است و کفاره دارد؟ لطفا پاسخ دهید.

جواب:

اول سؤال کننده و دیگران را نصیحت نموده که به نسبت فعل یا ترک دیگران قسم یاد نکنند، زیرا این قسم باعث در حرج افتادن خود یا کسی که به فعل یا ترک آن‌‌ها قسم یاد می‌‌کنند می‌‌شود. خود را از این جهت در حرج واقع می‌‌کنند که اگر مخالف قسم او واقع شود، بر او کفاره لازم است و ایجاد حرج برای دیگری از این جهت است که چه بسا آن کار را با مشقت انجام دهد یا چه بسا همراه با مشقت یا ضرر به خاطر مدارا با کسی که قسم یاد نموده باشد. در این کار بسیار حرج و دشواری وجود دارد. اما به نسبت کفاره، هرگاه انسان بر انجام کاری به نسبت خود یا دیگری یا بر ترک چیزی قسم یاد نمود؛ یا آن را با مشیئت همراه می‌‌سازد یعنی به مشیئت الله À و می‌‌گوید: به الله قسم إن شاء الله آن کار را انجام خواهی داد یا انجام خواهم داد و یا اینکه آن را با مشیئت همراه نمی‌‌سازد؛ اگر قسمش را با مشیئت همراه ساخت، قسم گیر نشده و کفاره ندارد و اگر خلاف آنچه بر آن قسم یاد نموده شد و آن را با مشیئت همراه نساخت هنگامی که آنچه بر انجام آن قسم یاد نموده را ترک نمود و آنچه بر ترک آن قسم یاد نموده را انجام داد، قسم گیر می‌‌شود. برای انسان شایسته بوده که هرگاه بر چیزی قسم یاد نمود حال چه فعل خودش و چه فعل دیگری باشد، در قسمش إن شاء الله بگوید، زیرا در گفتن إن شاء الله دو فایده‌‌ی بزرگ وجود دارد: اولی این است که سبب شده آنچه بر آن قسم یاد نموده آسان شود و دوم اگر خلاف قسمش واقع شد کفاره‌‌ای بر او نیست. دلیل آن این است که رسول الله ﷺ پیرامون پیامبر الله À سلیمان بن داود Â سخن می‌‌گفتند که قسم یاد نمود با نود زن همبستر خواهد شد تا از هر یک بچه‌‌ای به دنیا بیاید که در راه الله À بجنگند. به او گفته شد: بگو: إن شاء الله، اما با اعتماد به قاطعیتی که داشت نگفت، لذا با نود زن همبستر شد اما فقط از یکی از آن‌‌ها نصف انسان به دنیا آمد. رسول الله ﷺ فرمود: «لو قال: إن شاء الله لم یحنث، وکان درکا لحاجته»[۱]: (اگر إن شاء الله می‌‌گفت قسم گیر نمی‌‌شد و به آنچه می‌‌خواست می‌‌رسید) همچنین از رسول الله ﷺ ثابت شده که می‌‌فرماید: «من حلف علی یمین فقال: إن شاء الله لم یحنث»[۲]: (کسی که قسم یاد نمود سپس گفت: إن شاء الله؛ قسم گیر نمی‌‌شود) بنابراین شایسته است کسی که قسم یاد می‌‌کند قسم خود را با مشیئت همراه نماید و بگوید: به الله قسم إن شاء الله.

آنچه متعلق به سؤال سؤال کننده است که قسم یاد نمود که دوستش حساب نکند اما حساب کرد؛ بر او کفاره‌‌ی قسم واجب است، زیرا دوستش قسم او را عملی نکرد. کفاره‌‌ی قسم عبارت است از: غذا دادن یا لباس پوشاندن ده مسکین یا آزاد کردن برده، در صورتی که نیافت سه روز پی در پی روزه بگیرد. برای غذا دادن دو حالت وجود دارد: یا نهار یا شام را آماده نموده و ده مسکین را دعوت می‌‌کند تا از آن بخورند یا اینکه شش کیلو برنج را بین ده مسکین تقسیم می‌‌کند. اگر خانه‌‌ای یافت که در آن ده نفر هستند و این مقدار از برنج را به آن‌‌ها داد و همراه آن گوشت یا چیز دیگری برای خورشت قرار داد کفایت است. اما در صورتی که کسی را نیافت که به او غذا یا لباس دهد از این جهت که در کشور ثروتمندی است؛ سه روز پی در پی روزه بگیرد.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: عندما نجلس أنا ومجموعة من الأصدقاء في مطعم وأريد أن أدفع الحساب يقوم أحدهم ليدفع الحساب، لكنني أقسم بأن أدفع الحساب وأقول : بالله ما تدفع أنت، لكنه يدفع دون مبالاة بالقسم، فهل هذا يجوز؟ وهل يُعتبَر قَسَمي هذا يمينًا وعليه كفارته؟ أفيدونا في ذلك مشكورين.

فأجاب -رحمه الله تعالى-: أولا أنصح هذا السائل وغيره ألا يقسموا على غيرهم بفعل شيء أو تركه؛ لأن في هذا القسم إحراجا لهم أو لمن أقسموا عليهم، أما كونه إحراجا لهم فلأن هذا المحلوف عليه إذا خالف لزمته الكفَّارة، وأما كونه إحراجا لمن حلفوا عليه فلأنه قد يفعل ذلك مع المشقة، وربما مع المشقة والضرر مجاملة لهذا الذي أقسم عليه، وفي ذلك من الإحراج والإعنات ما فيه، وأما بالنسبة للكَفَّارة فإن الإنسان إذا حلف على فعل شيء في نفسه أو من غيره أو على تركه فإما أن يقرن يمينه بالمشيئة، أي بمشيئة الله فيقول: والله إن شاء الله لتفعلن كذا أو لأفعلنّ كذا، وإما ألا يَقْرِنَها، فإن قرن يمينه بالمشيئة فلا حِنْتَ عليه ولا كَفَّارة، ولو تخلف المحلوف عليه وإن لم يقرنها بالمشيئة فإنه يحنث إذا ترك ما حلف على فعله أو فعل ما حلف على تركه، والذي ينبغي للإنسان إذا حلف على شيء سواء من فعل نفسه أو من فعل غيره أن يقول: إن شاء الله؛ فإن في قول: إن شاء الله فائدتين عظيمتين؛ إحداهما أن ذلك سبب لتسهيل ما حلف عليه، والثانية أنه لو حَنِثَ في يمينه فلم يفعل ما حلف عليه أو فعل ما حلف على تركه فإنه لا كَفَّارة عليه، ودليل ذلك أن النبي صلى الله عليه وسلم حدث عن نبي الله سليمان بن داود عليهما السلام أنه حلف ليطوفن على تسعين امرأة – أي يجامعهن – تلد كل واحدة منهنّ غلامًا يقاتل في سبيل الله، فقيل له: قل: إن شاء الله، فلم يقل؛ اعتمادًا على ما في نفسه من العزيمة، فطاف على تسعين امرأة وجامعهن ولم تلد أي واحدة منهنّ إلا واحدة ولدت شقّ إنسان، قال النبي صلى الله عليه وسلم: «لو قال: إِنْ شَاءَ اللهُ لم يَحْنَتْ وكانَ دَرَكًا لَحَاجَتِهِ»، وثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: «مَن حَلَفَ على يَمينِ فقالَ: إِنْ شاءَ اللهُ لم يَحْنَتْ»، وعليه فينبغي للحالف إذا حلف على شيء أن يقرن يمينه بالمشيئة، فيقول: والله إن شاء الله.

أما فيما يتعلق بسؤال السائل الذي حلف على صاحبه ألا يحاسب صاحب المطعم فحاسبه فإنه يجب عليه أن يكفر كَفَّارة يمين؛ لأن صاحبه لم يبر قسمه، وكَفَّارة اليمين هي إطعام عشرة مساكين أو كسوتهم أو تحرير رقبة، فإن لم يجد فصيام ثلاثة أيام متتابعة ، وللإطعام كيفيتان؛ فإما أن يصنع طعاما غداء أو عشاء ويدعو المساكين العشرة إليه حتى يأكلوا، وإما أن يفرق طعامًا على العشرة ومقداره بالأرز ستة كيلوات، فإذا وجد بيتا فيه عشرة أفراد وأعطاهم هذا المقدار من الأرز وجعل معه إدامًا من لحم أو غيره كان ذلك كافيًا في الإطعام، فإن لم يجد بأن لم يكن عنده ما يطعم منه أو لم يجد أحدا يطعمه أو يكسوه لكون البلد بلد غنى فإنه في هذه الحال يصوم ثلاثة أيام متتابعة.