(۴۲۱۷) سوال: مردی در حال احرام از روی نادانی با همسرش جماع نموده است؛ از دیدگاه شما حکم شرعی چیست؟

جواب:

بله مشخص است که از محرمات احرام جماع است الله À می­فرماید: {الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ ۚ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ}[البقرة: ۱۹۷](حج در ماه­های معلوم و معینی است پس کسی که در این ماه­ها حج را (بر خود) فرض گرداند (باید بداند که) در حج آمیزش جنسی، گناه و جدال (روا) نیست) رفث: جماع و مقدمات آن است لذا هرگاه انسان در حالی که برای حج احرام بسته بود جماع نمود یا قبل از خروج ابتدایی از احرام است یا بعد از آن، اگر قبل از آن باشد بر جماع شخص چند چیز مترتب می­شود:

اول: فاسد شدن نسک (اعمال حج) به صورتی که برای او نه از سنت و نه از فرض کفایت نمی­کند.

دوم: واجب است اعمال حج را ادامه دهد یعنی با وجود این که حج او فاسد است ادامه داده و آن را کامل می­کند و این نسک فاسد مانند نسک صحیح در تمام احکامش یاقی می­ماند.

سوم: قضا نمودن آن در سال بعدی، بر او واجب است که آن را در سال بعد قضا نماید تفاوتی ندارد این حج فرض یا سنت باشد اما اگر فرض باشد واجب بودن قضا در آن آشکار است زیرا حجی را که در آن جماع نموده از گردنش ساقط نمی­شود اما اگر نافله باشد زیرا واجب است حج سنت کامل شود به دلیل فرموده­ی الله À: {وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ۚ}[بقره: ۱۹۶](و حج و عمره را برای الله به اتمام برسانید) و الله À حج را نذر نامیده است لذا می­فرماید: {ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ}[حج: ۲۹](سپس باید آلودگی­هایشان را بر طرف سازند و به نذرهای خود وفا کنند) بلکه الله À می­فرماید: {فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ}[البقرة: ۱۹۷](پس کسی که در این ماه­ها حج را (بر خود) فرض گرداند (باید بداند که) در حج آمیزش جنسی، گناه و جدال (روا) نیست) بنابراین الله À پوشش به حج را فرض نامید به همین دلیل گفتیم: بر او قضای این حج فاسد چه سنت و چه فرض باشد واجب است.

چهارم: از جمله چیزهایی که بر آن مترتب می­شود این است که بر او واجب است شتری را برای کفاره­ی کارش ذبح نموده و بین فقرا تقسیم کند و اگر به جای آن هفت گوسفند ذبح کرد اشکالی ندارد؛ این حکم جماع قبل از خروج ابتدایی از احرام است.

در صورتی که بعد از خروج ابتدایی از احرام باشد بر آن فقط فساد احرام مترتب می­شود و بر او واجب است گوسفندی را ذبح نموده و بین فقرا تقسیم کند یا به شش مسکین غذا دهد برای هر مسکین نصف صاع از گندم یا … یا این که سه روز روزه بگیرد بین این سه چیز یکی را انتخاب می­کند و به نزدیک­ترین مکان خارج از حرم رفته و از نو احرام می­بندد تا این که با آن احرام طواف افاضه را انجام دهد.

اگر بگویی خروج ابتدایی از احرام چه زمانی است؟ خروج ابتدایی از احرام در روز عید پس از رمی جمره­ی عقبه، ترشیدن یا کوتاه کردن موی سر است لذا هرگاه انسان در روز عید جمره­ی عقبه را رمی نمود و موی سر خود را تراشید یا کوتاه کرد از احرام خارج می­شود و تمام محرمات جز زنان بر او حلال می­شوند عایشه È می­گوید: «كنت أطيب النبي ﷺ لإحرامه قبل أن يحرم و لحله قبل أن يطوف بالبيت»[۱]: (من به خاطر احرام بر بدن رسول الله À قبل از احرام و به خاطر خروج از احرام (خروج ابتدایی) قبل از طواف بوخوشی می­زدم) و این حدیث دلیل بر این است که بعد از خروج ابتدایی از احرام طواف است و اقتضای آن این است که همان­طور که گفتیم تراشیدن موی سر قبل از خروج از احرام باشد بدین صورت که خروج از احرام به وسیله­ی رمی جمره­ی عقبه در روز عید همراه با تراشیدن موی سر یا کوتاه کردن آن است.

بنابراین جماع اگر قبل از آن باشد چهار چیزی که ذکر کردیم بر آن مترتب می­شود و اگر بعد از آن باشد فساد احرام نه نسک، وجوب فدیه یا غذا دادن یا روز گرفتن بر آن مترتب می­شود.

در صورتی که این شخص جاهل بوده بدین معنا که ندانسته این کار حرام است چیزی بر او نیست چه قبل از خروج ابتدایی از احرام باشد و چه بعد از آن زیرا الله À می­فرماید: {رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا ۚ}[بقره: ۲۸۶](پروردگارا! اگر فراموش یا خطا کردیم ما را مؤاخذه نکن) همچنین الله À می­فرماید: {وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَٰكِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ}[احزاب: ۵](و در آن چه که (قبلاً) اشتباه کرده­اید گناهی بر شما نیست اما آن چه را که دل­های شما از روی عمد می­خواهد (و می­گویید گناه است)).

اگر کسی بگوید: در صورتی که این مرد آگاه بوده به این که جماع در حال احرام حرام است اما گمان نمی­کرده چنین چیزهایی بر آن مترتب می­شود و اگر گمان می­کرد چنین چیزهایی بر آن مترتب می­شود چنین کاری را انجام نمی­داد؛ آیا این عذر محسوب می­شود؟

جواب: نه، عذر محسوب نمی­شود عذر زمانی است که انسان به نسبت حکم جاهل باشد و نداند  این چیز حرام است اما جهل به نسبت آن چه بر فعل مترتب می­شود عذر محسوب نمی­شود به همین دلیل اگر مردی که ازدواج کرده بداند زنا حرام است در حالی که بالغ و عاقل باشد و شروط احصان در حق او کامل شده باشد  رجم (سنگسار) در حق او واجب می­شود اما اگر به ما بگوید: من نمی­دانستم که مجازات آن رجم است و اگر می­دانستم این کار را انجام نمی­دادم به او می­گوییم: این برای تو عذر محسوب نمی­شود لذا بر تو رجم واجب می­شود هر چند که نمی­دانستی عقوبت زنا چیست به همین دلیل زمانی که مردی که در روز رمضان با همسرش جماع کرده بود به نزد پیامبر ﷺ برای طلب فتوا آمد که چه چیزی بر او واجب است پیامبر ﷺ او را به کفاره ملزم نمود[۲]هرچند که او هنگام جماع به آن چه بر او واجب می­شود جاهل بوده است لذا دلالت می­دهد که هرگاه انسان بر انجام معصیت جریء شد و حرمات الله À را زیر پا گذاشت آثار این گناه بر او مترتب می­شود هر چند که هنگام انجام آن به نسبت آثارش جاهل بوده باشد.

[۱] بخاري: كتاب الحج، باب الطيب عند الإحرام، شماره­ى (۱۵۳۹)، و مسلم: كتاب الحج، باب الطيب للمحرم عند الإحرام، شماره­ى (۱۱۸۹).

[۲] تخریج آن گذشت.