(۳۸۰۰) سوال: زمان افطار، چه هنگامی شروع می‌شود؟ روزه‌دار چه زمانی باید از خوردن و نوشیدن دست بکشد؟

جواب:

درباره‌ی دست کشیدن از خوردن و نوشیدن الله ﷻ می‌فرماید: {فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمْ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنْ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنْ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّيْلِ} [البقرة: ۱۸۷] : (اکنون با همسرانتان همبستری کنید و آنچه را که الله برایتان مقدّر نموده، جویا شوید؛ و بخورید و بیاشامید تا این که روشنی فجر از سیاهی شب در سپیده‌دم برایتان آشکار گردد؛ سپس روزه را تا این که شب فرا برسد تکمیل نمایید).

هرگاه روشنی فجر در آسمان، نمایان شد و آشکار گشت، واجب است که شخص از خوردن و نوشیدن دست بکشد زیرا الله  می‌فرماید: {وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمْ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنْ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنْ الْفَجْرِ} [البقرة: ۱۸۷] : (بخورید و بیاشامید تا این که روشنی فجر از سیاهی شب در سپیده‌دم برایتان آشکار گردد). منظور از فجر، فجر صادق است که به طور افقی در امتداد شمال تا جنوب کشیده می‌شود. اگر آسمان، صاف بود و افق را از شرق می‌دیدی و روز برایت نمایان نشد، می‌توانی بخوری تا این که نمایان شود.

الله ﷻ درباره‌ی وقت غروب می‌فرماید: {ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّيْلِ} [البقرة: ۱۸۷] : (سپس روزه را تا این که شب فرا برسد تکمیل نمایید). از رسول الله ﷺ ثابت است که فرمود: «إذا أقبل الليل من هاهنا وأدبر النهار من هاهنا وغربت الشمس فقد أفطر الصائم»[۱] : (وقتی شب از این‌جا روی آورد و روز از این‌جا پشت نمود و خورشید غروب کرد، روزه‌دار افطار می‌کند)؛ لذا هرگاه متوجه شدی که خورشید پنهان شده، برایت جایز است که افطار کنی و زود افطاری کردن، بهتر است؛ زیرا رسول الله ﷺ از پروردگارش ﷻ روایت می‌کند که فرموده است: «إنَّ أَحَبَّ عبادي إليَّ أعجَلُهم فطراً»[۲] : (محبوب‌ترین بندگانم نزد من، کسانی هستند که در افطار کردن، بیشتر مبادرت ورزیده و شتاب می‌کنند).

البته این مربوط به زمانی است که فرد بتواند طلوع فجر و غروب خورشید را در افق ببیند اما اگر نتوانست آن ‌را ببیند، که معمولا در شهرها و روستاها چنین است، از مؤذنانی که به آنان اعتماد دارند، تقلید می‌کنند؛ لذا هرگاه مؤذنی که به او اعتماد دارند و می‌گوید: (من دقیقا هنگام طلوع فجر اذان می‌گویم) اذان گفت، باید دست از خوردن و نوشیدن بکشند و هرگاه اذان گفت نیز افطار کنند؛ زیرا رسول الله ﷺ فرمود: «كلوا واشربوا حتى تسمعوا أذان ابن أم مكتوم فإنه لا يؤذن حتى يطلع الفجر»[۳] : (بخورید و بیاشامید تا وقتی که اذان ابن ام مکتوم را بشنوید؛ چون او فقط زمانی اذان می‌گوید که فجر طلوع کند). بنابراین رسول الله ﷺ دست کشیدن از خوردن و نوشیدن را به شنیدن اذان ربط داده است که البته این حکم برای کسی است که خودش نتواند طلوع فجر را ببیند؛ اما کسی که خودش فجر را ببیند، مشاهده‌‌ی وی برای خود او ملاک است. همچنین اگر کسی غروب خورشید و پنهان شدنش را ببیند که قرص خورشید در افق محو می‌شود، می‌تواند افطار کند حتی اگر صدای اذان را نشنود.

۱-تخریج آن گذشت.

۲- مسند احمد: (۱۸۲/۱۲ ، رقم ٧٢٤١). سنن ترمذی: أبواب الصوم، باب ما جاء في تعجيل الإفطار، رقم (۷۰۰).

۳- تخریج آن گذشت.