(۳۵۱۱) سوال: آیا صحیح است که میت به سبب گریستن خانواده‌اش بر وی دچار عذاب می‌شود؟

جواب:

بله، صحیح است که میت به سبب گریستن خانواده‌اش بر وی دچار عذاب می‌شود زیرا این از رسول الله ﷺ ثابت است. اما علما پیرامون معنای این حدیث اختلاف نموده‌اند:

بعضی از اهل علم حدیث را چنین حمل کرده‌اند که منظور از حدیث، شخص کافر است که به سبب گریستن خانواده‌اش بر وی عذاب داده می‌شود نه شخص مؤمن، اما این خلاف ظاهر حدیث است زیرا حدیث عام است. حمل کردن حدیث توسط این گروه از اهل علم بر شخص کافر برای فرار از این است که انسان با گناه دیگری عذاب داده شود که البته با این توجیه نیز مقصود، حاصل نمی‌شود زیرا عذاب داده شدن شخص کافر به سبب گریستن خانواده‌اش بر وی نیز عذاب دادن انسان با گناه دیگری است.

همچنین بعضی از علما گفته‌اند: مقصود این است که شخص به گریستن وصیت کند یعنی میت به خانواده‌اش وصیت کرده باشد که بر وی بگریند که در این صورت او دستور دهنده به این کار است و عذابش نیز به وی می‌رسد.

دیگران از اهل علم گفته‌اند: این حدیث پیرامون کسی است که می‌داند خانواده‌اش بر مردگانشان گریه می‌کنند اما قبل از مرگش آنان را از این کار نهی نکرده است. لذا سکوتش همراه با علم به این که آنان چنین کاری می‌کنند دلیل رضایتش به این کار است و کسی که نسبت به امر منکر رضایت داشته باشد همانند انجام دهنده‌ی منکر است.

این سه توجیه در تخریج معنای این حدیث است اما همه مخالف ظاهر حدیث هستند زیرا در حدیث قیدی وجود ندارد که مقصود کسی است که وصیت کرده یا به این کار رضایت داشته است لذا حدیث بر ظاهرش حمل می‌شود که میت به سبب گریستن خانواده‌اش بر وی دچار عذاب می‌شود اما این عذاب، عذاب عقوبت نیست زیرا وی گناهی انجام نداده تا بر آن عقوبت شود اما این عذاب همان درد و رنجی است که از گریه کردن آنان به او می‌رسد زیرا می‌داند و دچار درد و رنج می‌شود. لازمه‌ی درد و رنج نیز عقوبت نیست. مگر ندیده‌ای که پیامبر ﷺ فرمود: «السفر قطعة من العذاب»[۱]: (سفر قطعه‌ای از عذاب است) در حالی که “سفر” و “عذاب سفر” عقوبت نیست اما مشغولیتِ خاطر، آماده شدن و نگرانی درونی است. عذاب میت در قبرش در اثر این مسئله نیز از همین نوع است زیرا درد، رنج و نگرانی برایش حاصل می‌شود هر چند که این مسئله عقوبت گناه نیست.

۱[تخريج آن گذشت]