(۲۸۷۶) سوال: امام مسجد بر زبانش قسم بر پیامبر ﷺ جارری است مثلا می­گوید: بفرما به پیامبر قسم یا بنشین به پیامبر قسم یا این کار انجام بده و… همچنین بعد از نماز به صورت جماعی دعا می­کند و دعا را با فاتحه به پایان می­رساند و در نماز مقید به سنت نیست مانند قرار دادن دست رات بر چپ همچنین بالا بردن دو دست هنگام رفتن و بالا آمدن از رکوع؛ آیا نماز پشت سر او درست است؟

جواب:

قول درست از اقوال اهل علم این است که نماز پست سر شخص گناه­کار هنگامی که گناهش به حد کفر نرسد درست است اما هر چقدر امام تقوایش بیشتر باشد نماز پشت سرش بهتر است.

آنچه از این امام ذکر نمودی اگر آن­گونه است که گفتی بر مسؤولین امامان و مساجد واجب است که کسی دیگر را جای وی قرار دهند مگر اینکه به نزد الله À توبه کند زیرا این امام به پیامبر ﷺ قسم می­خورد در حالی که قسم خوردن به پیامبر ﷺ حرام است بلکه نوعی از شرک است به دلیل فرموده­ی رسول الله ﷺ: «من کان حالفا فلیحلف بالله أو لیصمت»[۱](کسی که قسم می­خورد یا به الله قسم بخورد یا سکوت کند) همچنین فرموده­ی ایشان ﷺ: «من حلف بغیر الله فقد کفر أو أشرک»[۲](کسی که به غیر از الله قسم بخورد مرتکب کفر یا شرک شده است).

قطعا پیامبر ﷺ راضی نمی­شود که امتش در او غلو کنند تا جاییکه همان­طور که به الله À قسم می­خورند به او نیز قسم بخورند بلکه هر کسی به پیامبر ﷺ قسم بخورد در حالیکه اعتقاد داشته باشد که برای پیامبر ﷺ نصیبی از ربوبیت، تصرف در کون و مالک نفع و ضرر است این شخص مشرک به شر ک اکبر و از دین خارج شده است؛ زیرا پیامبر ﷺ برای هیچ کسی مالک نفع و ضرر نیست همان­طور که الله À به او امر می­کند: { قُلْ إِنِّي لَا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا رَشَدًا * قُلْ إِنِّي لَن يُجِيرَنِي مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَلَنْ أَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَدًا }[جن: ۲۱-۲۲](بگو: بی‌گمان من نمی‌توانم به شما زیانی برسانم و نه خیر و سودی برسانم * (ای پیامبر!) بگو: «هیچکس مرا از (کیفر) الله پناه نخواهد داد و غیر از او هرگز پشت و پناهی نخواهم یافت) و همان­طور که برای دیگران مالک نیست برای نیز مالک نیست چنانچه الله À می­فرماید: {قُل لَّا أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ}[انعام: ۵۰](بگو: من نمی­گویم خزاین الله نزد من است و غیب نمی­دانم و به شما نمی­گویم من فرشته هستم)، {قُل لَّا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ ۚ وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ ۚ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}[اعراف: ۱۸۸]( بگو: من مالک سود وزیان خویشتن نیستم مگر آنچه را الله بخواهد واگر غیب می­دانستم خیر (وسود) بسیاری (برای خود) فراهم می­ساختم وهیج بدی (وزیانی) به من نمی رسید من (کسی) نیستم جز بیم دهنده وبشارت دهنده­ای برای گروهی که ایمان دارند).

کسی که می­خواهد پیامبر ﷺ را تعظیم کند او را با آنچه به آن راهنمایی نموده تعظیم کند و این به وسیله­ی تعظیم سنتش و تبعیت در ظاهر و باطن از ایشان همچنین محبت او بیشتر از خود، فرزند، پدر و مادر و همه­ی مردم است.

اما اینکه این امام دست راستش را بر دست چپ قرار نمی­دهد در این کار با سنت مخالفت نموده است زیرا سنت ثابت از رسول الله ﷺ این است که ایشان دست راست را بر دست چپ قرار می­دادند همان­طور که در صحیح بخاری از حدیث سهل بن سعد J ثابت است که می­گوید: «کان الناس یؤمرون أن یضع الرجل یده الیمنی علی ذراعه الیسری فی الصلاة»[۳](مردم امر می­شدند که شخص دست راستش را بر ساق دستش چپش در نماز قرار دهد) لذا برای انسان مشروع است که در حالت قیام قبل و بعد از رکوع دست راست را بر دست چپش قرار دهد و بهترین محل برای قرار دادن دو دست سینه است این بهترین روایت از رسول الله ﷺ است که دو دست بر روی سینه باشد.

اما اینکه دستانش را هنگام رکوع بالا نمی­برد خلاف سنت است زیرا در  صحیح بخاری و صحیح مسلم از ابن عمرÇ وارد شده که پیامبر ﷺ: «کان یرفع یدیه إذا کبر للصلاة، و إذا کبر للرکوع، و إذا رفع رأسه من الرکوع»[۴](هنگامی که برای نماز، رکوع و بالا آمدن از رکوع تکبیر می­گفت دستانش را بالا می­برد) همچنین از او به صحت رسیده که هنگامی که از تشهد اول بالا می­آمد دستانش را بالا می­برد لذا رویگردانی از سنت رسول الله ﷺ به خاطر قول دیگران هر کسی که باشد شایسته نیست.

اما اینکه بعد از نماز دعای دسته جمعی می­خواند از جمله بدعت­هایی است که نه از پیامبر ﷺ و نه از صحابه Æ وارد نشده است  و برای نمازگزاران مشروع است که بعد از نماز هر کدام به تنهایی الله À را ذکر کنند همان­طور که از رسول الله ﷺ وارد شده و اینکه به صورت جهری باشد چنانچه در صحیح بخاری از حدیث ابن عباس Ç آمده: «کان رفع الصوت بالذکر حین ینصرف الناس من المکتوبة علی عهد النبی ﷺ»[۵](بالا بردن صدا هنگامی که مردم از نماز فرض فارغ می­شدند در عهد پیامبر ﷺ بود).

[۱] بخاری: کتاب الشهادات، باب کیف یستحلف، شماره­ی (۲۶۷۹)، و مسلم: کتاب الإیمان، باب النهی عن الحلف بغیر الله، شماره­ی (۱۶۴۶).

[۲] أحمد: (۲/۱۲۵)، أبوداود: کتاب الأیمان و النذور، باب فی الکراهیة الحلف بالآباء، شماره­ی (۳۲۵۱)، ترمذی: کتاب النذور و الأیمان، باب ما جاء فی کراهیة الحلف بغیر الله، شماره­ی (۱۵۳۵).

[۳] تخریج آن گذشت.

[۴] أحمد: (۵/۵۳) ، أبوداود: کتاب الصلاة، باب من ذکر أنه یرفع یدیه إذا قام من الثنتین، شماره­ی (۷۴۵)، والنسائی، والنسائی، کتاب الإفتتاح، رفع الیدین للرکوع حذاء فروع الأذنین، شماره­ی (۱۰۲۴).

[۵] تخریج آن گذشت.