(۲۱۸۳) حکم جهری و یا سری خواندن نماز

(۲۱۸۳) سوال: آیا جهری خواندن در نمازهای جهری همه‌اش شرط است؟ و حکم این چیست که انسان در رکعت اول به جهر بخواند و در رکعت دوم به سرّ بخواند؟

جواب:

سری خواندن در موضعش و جهری خواندن در موضعش در نماز سنت است و واجب نیست زیرا که واجب قرائت است چون که رسول الله ﷺ می‌فرماید: «لا صلاة لمن لایقرأ بأم القرآن»[۱] (کسی که فاتحه را نخواهد نماز ندارد) پس اگر انسان در موضع سری خواندن، جهر بخواند یا برعکس آن اگر هدفش مخالفت با سنت باشد دون شک حرام است و بسیار خطرناک می‌باشد و اما اگر غرض دیگری دارد: سهل‌انگاری در سنت یا سببی که مقتضا می‌کند سری یا جهری بخواند و یا شرایطی چنین مقتضا می‌کند که نمی‌توانیم در این مجال آن را حصر کنیم پس اشکالی ندارد بلکه اگر به صورت عمدی سری خواندن در موضعش ترک شود و برعکس آن و قصد آن روی گردانی و هجر سنت نباشد گناهی ندارد ولی اجر را از دست داده است.

ولی در صحیحین از رسول الله ﷺ ثابت است که در نماز سری گاهی وقت‌ها آیه‌ای را جهری خوانده است تا کسانی که پشتش قرار دارند بشنوند[۲] پس اگر امام اینگونه کرد به نسبت امام حرجی نیست.

امام به نسبت مأمومین قرائت را به صورت جهری نمی‌خوانند چون که بر دیگران تشویش ایجاد می‌کند و رسول الله روزی بر اصحابش خارج شدند و ایشان بر یک‌دیگر بلند قرائت می‌کردند و ایشان فرمودند: «لا یجهرنَّ بعضکم علی بعض في القرآن» أو قال «فی القراءة»[۳] (کسی بر یک‌دیگر با صدای بلند قرآن نخواند یا فرمود: با صدای بلند قرائت نکند) پس زمانی که صدا بلند کردن تشویش بر دیگران است از آن نهی شده است.

و در این مناسبت دوست دارم بعضی را متوجه سازم که کاری می‌کنند که بر دیگران تشویش درست می‌کنند ولی اراده‌ی خیر دارند إن شاء الله: هنگامی که اقامه می‌کنند بلندگو‌ها روشن می‌کنند تا از مناره پخش شود پس می‌یابی که برای مساجدی که در کنارشان قرار دارد و نماز‌گزارانی که در خانه ‌نماز می‌خوانند تشویش ایجاد می‌کند و مردمی را که می‌خواهند استراحت کنند برایشان مزاحمت ایجاد می‌شود زیرا که آنچه را که واجب بوده است ادا کرده‌اند و در خانه‌ها مریض وجود دارد که نمازشان را خوانده‌اند و می‌خواهند استراحت کنند و بعضی اوقات این صداها نیز خیلی بلند است و اگر این صداها همانطور که اشاره کردیم برای مساجد دیگر تشویش ایجاد می‌کند حالشان بر این حدیث که رسول الله ﷺ فرمودند تطابق پیدا می‌کند: «لا یجهرنَّ بعضکم علی بعض في القرآن» أو قال «فی القراءة»[۴] (کسی بر یک‌دیگر با صدای بلند قرآن نخواند یا فرمود: با صدای بلند قرائت نکند).

سپس این امر سبب کسالت نیز می‌شود زیرا کسانی که در خانه هستند پیش خودشان می‌گویند که هنگامی که اقامه کرد بلند می‌شوم تا جایی آخرین رکعت را درک کنم سپس می‌گذرد تا این که همه‌ی نماز ازش فوت می‌شود و اما اگر آن را نشنوند هنگامی که اذان را شنیدند خودشان را آماده‌ی نماز می‌کنند و به سویش می‌روند.

پس من در این مسئله این می‌بینم که نماز در بلندگوها پخش نشود و حدیث را ذکر کردیم و از عللی است که لازمه ‌ی آن در در مناره نخواندن نماز است.

اما اقامه کردن نماز در بلندگوها از بلندترین مناره نیز امیدوارم که چیزی در آن نباشد و بعضی از مردم اعتراض می‌کنند و می‌گویند: اقامه بر مناره کردن نیز سبب کسالت می‌باشد زیرا انسان هنگامی که اذان را شنید منتظر می‌باشد و می‌گوید: می‌نشینم تا اقامه کند ولی من اشکالی در آن نمی‌بینم و در حدیث صحیح از رسول الله ﷺ آمده است که می‌فرماید: {اذا سمعتم الإقامة فامشوا إلی الصلاة و علیکم السکینة و الوقار، ولا تسرعوا فما ادركتم فصلوا، وما فاتكم فأتموا}[۵] (زمانی که اقامه را شنیدید به سوی نماز با آرامش و وقار به سمت نماز بروید و شتاب نکنید و هرآنچه را یافتید نماز بخوانید و آنچه را نیافتید نیز کامل کنید) و این دلیل بر آن است که اقامه در عهد رسول الله ﷺ از خارج مسجد شنیده می‌شده است.

و اگر گفته شود: جماعت زیاد بوده و مسجد بزرگ است و صدای امام ضعیف است و به مأمومین نمی‌رسد؟ پس می‌گوییم: امکان دارد که بلندگو را داخل مسجد بگزارند نه بر مناره تا مقصود نیز حاصل شود.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه البخاری (۷۵۹) و مسلم (۴۵۱).

[۳] رواه احمد (۳۶/۲).

[۴] رواه احمد (۳۶/۲).

[۵] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل يشترط الجهر بالصلوات الجهرية كلها؟ و ما هو الحكم فيما لو جهر الإنسان في الركعة الأولى وأسر في الثانية؟

فأجاب رحمه الله تعالى: الإسْرَارُ بالقراءة في موضعه والجهر بالقراءة في موضعه من الصلوات سنة وليس بواجب، لأن الواجب القراءة، لقول النبي صلى الله عليه وسلم: «لا صلاة لمن لم يقرأ بأم القرآن»، فإذا جهر الإنسان في موضع الإسْرَارِ أو أسر في موضع الجهر، فإن كان غرضه مخالفة السُّنَّة فلا شك أن هذا محرم وخطير جدا، وإن كان لغرض آخر: إما تهاونا بالسنة، وإما لسبب يقتضي الإسرار أو الجهر، والظروف التي تقتضي ذلك لا نستطيع أن نحصرها في هذا المقام، فإنه لا بأس به، بل لو تعمد ترك الإسْرَارِ في موضع الإسْرَارِ، أو ترك الجهر في موضع الجهر، وليس قصده الرغبة عن السنة والهجر لها فإنه لا يأثم ولكنه فاته الأجر.

ولكن قد ثبت في الصحيحين أن الرسول صلى الله عليه وسلم كان في السرية ربما يجهر بالآية حتى يسمعها من خلفه أحيانًا، فإذا فعل الإمام ذلك فلا حرج، هذا بالنسبة للإمام.

أما بالنسبة للمأمومين فإنهم لا يجهرون بالقراءة، لأن ذلك يُشَوِّشُ على الآخرين، وقد خرج النبي صلى الله عليه وسلم على أصحابه وهم يقرؤون ويجهرون بالقراءة فقال صلى الله عليه وسلم: «لا يجهر بعضكم على بعض في القرآن» أو قال: «في القراءة»، فمتى كان في رفع الصوت تشويش على الغير فإنه ينهى عنه.

وبهذه المناسبة أود أن أنبه على أن بعض الناس يفعلون شيئًا يحصل به التشويش وهم يريدون الإحسان إن شاء الله تعالى: إذا أقاموا الجماعة فتحوا مكبر الصوت من على المنارة، فتجدهم يشوشون على المساجد التي بقربهم، وعلى المصلين في البيوت، وربما أضروا بأناس آخرين يريدون الراحة، لأنهم أدوا ما وجب عليهم، فلنفرض أن في البيوت مرضى وقد أدوا الصلاة ويريدون أن يستريحوا، فتكون هذه الأصوات مقلقة لهم أحيانًا، وإذا كانت هذه الأصوات تشوش على المساجد الأخرى فإن الحديث الذي أشرنا إليه حالهم . هذه تنطبق عليه، والذي قال فيه النبي عليه الصلاة والسلام: «لا يجهر بعضكم على بعض في القرآن» أو قال: «في القراءة».

ثم إن في رفع الصوت من على المنارة سببًا للكسل والتواني، فإن الذين يسمعون هذا من أهل البيوت يقول الواحد في نفسه: أقوم عندما أسمع الإقامة، أدرك آخر ركعة، ثم يمضي به الأمر حتى تفوته الصلاة، لأنه يسمع الإمام، فتجده يتهاون وتدعوه نفسه للكسل، أما إذا كان ذلك لا يسمع فإن كل واحد يسمع الأذان سوف يتأهب للصلاة ويخرج إليها.

فالذي أرى في هذه المسألة أن لا ترفع الصلاة من مكبرات الصوت فوق المنارة، لما ذكرت من الحديث، ومن العلل التي تستلزم أن لا ترفع الصلاة من هذه المنائر.

أما إذا أقيمت الصلاة بمكبر الصوت من أعلى المنارة فأرجو أن لا يكون في هذا شيء، على أن بعض الناس اعترض وقال: إن رفع الإقامة من على المنارة فيه أيضًا سبب للكسل، لأن الإنسان إذا سمع الأذان انتظر وقال: أبقى حتى تقام الصلاة، ولكن الذي أرى أنه لا بأس به، ففي الحديث الصحيح عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: «إذا سمعتم الإقامة فامشوا إلى الصلاة وعليكم السكينة والوقار، ولا تسرعوا»، وهذا دليل على أن الإقامة في عهد النبي -عليه الصلاة والسلام- كانت تُسْمَعُ من خارج المسجد.

فإن قيل: قد تكون الجماعة كثيرة والمسجد واسعا وصوت الإمام ضعيفًا لا يبلغ المأمومين؟ فنقول: يمكن أن يكون هناك مكبر صوت من داخل المسجد لا من على المنارة يحصل به المقصود.