(۱۲۷۴) سوال: منظور از قاعده‌ی «استصحاب» چیست؟ چه وقت از آن استفاده می‌شود؟ آیا من ملزم به آن هستم یا اختیار دارم؟
جواب:
منظور از قاعده‌ی استصحاب، بنای بر اصل است؛ چون اصلی که ثابت است، همیشه باید به آن عمل شود مگر اینکه دلیلی مبنی بر عدم عمل به آن وجود داشته باشد. مثلا اگر انسانی وضو گرفت، بعد به شک افتاد که آیا وضو دارد یا خیر؟ در این صورت نباید به این شک توجهی نماید و بنا را بر اصل که همان وضو داشتن است، قرار دهد. یا اگر کسی بی وضو بود. بعد خواست نماز بخواند و شک داشت که آیا بعد از بی وضو شدنش، وضو گرفته یا خیر، بر او واجب است که وضو بگیرد و بنا را بر اصل که همان بی وضو بودن است، قرار دهد.
این قاعده ریشه در قول رسول اللهﷺ دارد که وقتی از ایشان سوال شد: شخص در نماز متوجه چیزی می‌شود، فرمود: «نباید از نماز خارج شود تا زمانی که صدایی بشنود یا بویی به مشامش رسد».[۱] این استصحاب اصل است. یعنی بقای وضو تا زمانی که مطمئن نیست وضویش باطل شده است. همچنین این قاعده دارای دلایل زیادی است که متأمل در قرآن و سنت رسول اللهﷺ آنها را می‌شناسد.
***
[۱] صحیح بخاری: کتاب الوضوء، باب من لم یر الوضوء إلا من المخرجین من القبل و الدبر، حدیث شماره (۱۷۵). صحیح مسلم: کتاب الحیض، باب الدلیل علی أن من تیقن الطهارة ثم شکّ فی الحدث فله أن یصلی بطهارته تلک، حدیث شماره (۳۶۱). با این لفظ: «لَا يَنْصَرِفُ حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتًا، أَوْ يَجِدَ رِيحًا».
