(۱۲۰۸) سوال: جناب شیخ، کتابی در یک مسجد دیدم که در آن نوشته بود: «کسی که فریضه‌ای را در رمضان ادا نماید، معادل هفتاد فریضه است و کسی که نافله‌ای را ادا کند، مثل این است که فریضه‌ای در غیر رمضان ادا کرده باشد».^[۱] نیز این حدیث: «کسی که یک روز در رمضان، عمدا روزه‌اش را بخورد، الله قضای آن را از او نمی‌پذیرد حتی اگر تمام عمرش روزه بگیرد»^[۲] و خواندم که نوشته این حدیث، ضعیف است. این در حالی است که امامان مساجد این حدیث را به عنوان حدیث صحیح می‌خوانند. همچنین در رادیو هم شنیده‌ام که این حدیث را می‌خوانند. از جناب شیخ تقاضا دارم به من جواب دهند و مرا راهنمایی کنند.

جواب:

حدیث مذکور – آن طور که سائل پرسید – ضعیف است. اما عده‌ای از اهل علم – غفر الله لنا و لهم – در خواندن حدیث ضعیفی که در فضایل اعمال باشد، تساهل به خرج می‌دهند و می‌گویند: منظور از آن ترغیب مردم است. اگر صحیح باشد که خوب است و اگر ضعیف باشد – مادامی که در زمینه‌ی فضایل اعمال باشد – ضرری ندارد؛ چون به انسان انرژی برای طاعت و عبادت می‌دهد. یا اگر در زمینه‌ی ترهیب باشد، باعث می‌شود مردم از معصیت دور شوند. اما با این حال، کسانی که قائل به این هستند، می‌گویند: حتما باید چنین حدیثی دارای سه شرط باشد:

اول: دارای ضعف شدید نباشد.

دوم: این حدیث دارای اصل صحیحی باشد. مثلا حدیثی در مورد فضیلت نماز جماعت باشد، ولی حدیث ضعیف باشد. ولی این حدیث دارای اصل است؛ چون شرع تشویق به نماز جماعت کرده است.

سوم: معتقد به صحت صدور آن از رسول اللهﷺ نباشد و آن را با صیغه‌ی جزم به رسول اللهﷺ نسبت ندهد.^[۳] بلکه بگوید: روایت شده، یا گفته‌اند، یا چیزی شبیه این.

اما عده‌ی دیگری از علمای محقق گفته‌اند: روایت کردن حدیث ضعیف و منتشر کردن آن در بین مردم، جایز نیست. فرقی نمی‌کند که این سه شرط در آنها وجود داشته باشد یا خیر. چون احادیث صحیحی که از پیامبرﷺ روایت شده‌اند برای ما کافی هستند. این قول به صواب نزدیک‌تر است. چون اگر درِ قول اول باز شود، مردم بین حدیث ضعیفی که دارای ضعف شدید است، با حدیث ضعیفی که دارای ضعف خفیف است تشخیص نمی‌دهند. در این صورت دل‌هایشان به احادیث ضعیف خو می‌گیرد و آنها را حفظ می‌کنند و برایشان مثل عقیده می‌شود. احادیث صحیحی که از رسول اللهﷺ در زمینه‌ی فضایل اعمال آمده‌اند، برای ما کافی هستند.

***

[۱] روایت ابن خزیمه، (ج۳، ص۱۹۱، حدیث شماره ۱۸۸۷)، و بیهقی در شعب الإیمان (ج۳، ص۳۰۵، حدیث شماره ۳۶۰۸)، با این لفظ: «مَنْ تَقَرَّبَ فِيهِ بِخَصْلَةٍ مِنَ الْخَيْرِ، كَانَ كَمَنْ أَدَّى فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ، وَمَنْ أَدَّى فِيهِ فَرِيضَةً كَانَ كَمَنْ أَدَّى سَبْعِينَ فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ».

[۲] سنن ابو داود: کتاب الصیام، باب التغلیظ فی من أفطر عمدا، حدیث شماره (۲۳۹۶)، و سنن ترمذی: کتاب الصوم، باب الإفطار متعمدا، حدیث شماره (۷۲۳)، و سنن ابن ماجه: کتاب الصیام، باب ما جاء فی کفارة من أفطر یوما من رمضان، حدیث شماره (۱۶۷۲)، از ابوهریره رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «مَنْ أَفْطَرَ يَوْمًا مِنْ رَمَضَانَ مِنْ غَيْرِ رُخْصَةٍ، لَمْ يُجْزِهِ صِيَامُ الدَّهْرِ».

[۳] یعنی نگوید رسول اللهﷺ چنین فرمود.