(۱۱۱۷) سوال: جناب شیخ! تفسیر این حدیث از پیامبرﷺ چیست؟ حدیث: «هر کس که در اسلام روش نیک و خوبی را پایه گذاری کند، اجر آن را دارد»؟
جواب:
حدیث به صورت کامل چنین است: «کسی که در اسلام روش نیک و خوبی را پایه گذاری کند، پاداش آن را و پاداش هر کسی که بعد از او تا روز قیامت آن کار را انجام دهد، دارد».[۱] علت ورود حدیث این است که روزی پیامبرﷺ مردم را به صدقه تشویق کردند. مردی از انصار با کیسهی سنگینی وارد شد و آن را مقابل پیامبرﷺ گذاشت. ایشان هم فرمودند: «کسی که در اسلام روش نیک و خوبی را پایه گذاری کند، پاداش آن را و پاداش هر کسی که بعد از او تا روز قیامت آن کار را انجام دهد، دارد».
در اینجا منظور از سنت، سنتِ عمل و فعل است، نه سنت تشریع. زیرا تشریع مختص الله و رسول است و برای هیچ کس جایز نیست که در دین الله، تشریعی بیاورد که از دین نیست، یا سنتی را وارد دین کند که جزء دین نیست. زیرا این کار، بدعت و نوآوری در دین محسوب میشود و پیامبرﷺ از بدعت بر حذر داشته و فرمودهاند: «هر بدعتی، گمراهیست».[۲]
اما هر کس در کاری از دیگران پیشی بگیرد یا سنت فراموش شدهای را زنده کند، روشی نیک در اسلام پایهگذاری کرده است. در نتیجه پاداش آن کار و پاداش هر کسی که تا روز قیامت به آن عمل کند را خواهد داشت.
مثل همین حکم شامل کسی میشود که طریقه و روشی را ایجاد کند که آن روش، وسیلهای برای امر مشروعی باشد و قبل از او، کسی این کار را نکرده باشد. این کار نیز شامل این حدیث میشود که سنت حسنهای را پایه گذاری کرده و به همین خاطر، پاداش آن و پاداش هر کسی که تا قیامت به آن عمل کند را خواهد داشت. مثلا اگر کسی مبتکر روشی باشد برای دستیابی آسانتر به آیات، یا احادیث و غیره، مانند کسی است که سنت حسنهای را پایه گذارده و بنا بر این پاداش آن و پاداش هر کسی را که تا قیامت به آن عمل نماید، خواهد داشت.
بنا بر این سنت در اسلام به سه قسمت تقسیم میشود:
سنت تشریع و سنت عمل یا سبقت گرفتن در عمل و سنت وسیله.
سنت تشریع برای هیچ کس جز الله تَبَارَكَوَتَعَالَىٰ و پیامبرشﷺ جایز نیست و هر کس تشریعی بیاورد که الله و رسولش آن را تشریع نکرده باشند، تشریعش بدعت و گمراهیست و مردود. زیرا رسول اللهﷺ میفرماید: «بر شما واجب است که از سنت من پیروی کنید و شما را از نوآوری در دین برحذر میدارم».[۳] همچنین میفرماید: «هر کس عملی را انجام دهد که دستور ما بر آن نباشد، عملش مردود است».[۴] این کلمات در احادیث گوناگونی وارد شدهاند.
اما سنت سبقت و پیشی گرفتن: مثالش حدیثی است که پیشتر ذکر شد. یعنی شخصی به انجام کار خیری تشویق کند و کسی زودتر از بقیه آن کار را انجام دهد. دیگران نیز به پیروی از او، آن کار را انجام دهند. در چنین حالتی، او کسی است که سنت و روش نیکی را پایه گذاری کرده است.
اما سنت وسیله این است که انسان مبتکر راهی برای رسیدن به امری مشروع باشد و کسی هم قبلا چنین کاری نکرده باشد. این شخص نیز روش و سنتی نیک در اسلام پایهگذاری کرده است. در نتیجه، اجر آن و اجر کسی که تا قیامت به آن عمل کند را داراست.
***
[۱] صحیح مسلم: کتاب الزکاة، باب الحثّ علی الصدقة و لو بشق تمرة أو کلمة طیبة و أنها حجاب من النار، حدیث شماره (۱۰۱۷). از جریر بن عبدالله رَضِيَاللهُعَنْهُ با این لفظ: «مَنْ سَنَّ فِي الْإِسْلَامِ سُنَّةً حَسَنَةً، فَلَهُ أَجْرُهَا، وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ».
[۲] صحیح مسلم: کتاب الجمعة، باب تخفیف الصلاة و الجمعة، حدیث شماره (۸۶۷)، از جابر بن عبدالله رَضِيَاللهُعَنْهُمَا با این لفظ: «كُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ».
[۳] سنت ابوداود: کتاب السنة، باب فی لزوم السنة، حدیث شماره (۴۶۰۷). سنن ترمذی: کتاب العلم، باب ما جاء فی الأخذ بالسنة و اجتناب البدع، حدیث شماره (۲۶۷۶) و میگوید: صحیح است. سنن ابن ماجه: کتاب المقدمة، باب اتباع سنة الخلفاء الراشدین المهدیین، حدیث شماره (۴۲). از عرباض بن ساریة رَضِيَاللهُعَنْهُ با این لفظ: «فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الْمَهْدِيِّينَ الرَّاشِدِينَ، تَمَسَّكُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ، وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ».
[۴] صحیح بخاری: کتاب الصلح، باب إذا اصطلحوا علی صلح جور فالصلح مردود، حدیث شماره (۲۵۵۰). صحیح مسلم: کتاب الأقضیة، باب نقض الأحکام الباطلة و ردّ محدثات الأمور، حدیث شماره (۱۷۱۸). از ام المومنین عایشه رَضِيَاللهُعَنْهَا با این لفظ: «من عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ».