(۹۵) سوال: بسیار میبینیم که تابلوها و تصویرهایی از کاغذ، پارچه و صفحههای چوب، نصب میکنند؛ بر آنها آیات قرآن نوشته میشود و بر دربهای مساجد و ساختمانها و در خیابانها نصب میکنند که اهانت به کلام الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ صورت میگیرد؛ زیرا در راهها و جاهای کثیف میافتند؛ از شما در این موضوع مهم که مایهی حمایت کلام الله در برابر اهانت است، راهنمایی میخواهیم.
جواب:
این رفتار از جمله امور جدیدی است که در عهد سلف صالح که بهترین قرنها بود، رخ نمیداد. از پیامبرﷺ ثابت است که فرمود: «خیرکم قرنی، ثم الذین یلونهم، ثم الذین یلونهم»۱: (بهترین شما مردم قرن من هستند، سپس قرنی که بعد از آنها میآید و سپس قرنی که بعد از آنها میآید) اگر این کار مورد پسند الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ بود، آن را بر زبان رسولشﷺ تشریع مینمود؛ چون هر آنچه در دین و دنیا برای مردم سودمند باشد بر زبان رسول اللهﷺ تشریع شده است. اگر در این کار، خیری بود؛ سلف صالح در انجامش از ما سبقت میگرفتند.
خطاب به کسانی که این آیات را آویزان میکنند، میگوییم: هدفتان از این کار چیست؟ آیا احترام به کلام الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ است؟ اگر چنین است، به الله سوگند که احترام ما به قرآن، بیش از صحابهی پیامبرﷺ نیست؛ آنها آیات قرآن را بر دیوار خانههای خود و دیوار مساجد آویزان نکردهاند.
اگر هدف، یادآوری و اندرز است به واقع امر مینگریم؛ آیا کسانی که اینها را مشاهده میکنند، پند و عبرت میگیرند؟ شاید خیلی کم عبرت بگیرند؛ بیشترین چیزی که توجهشان را جلب میکند، زیبایی خط و آراستگی آن است؛ خیلی کم اتفاق میافتد که مردم آنها را بخوانند و عبرت بگیرند.
اگر هدفتان حفاظت است، این روش محافظت نیست؛ بلکه دعاها و اذکار قرآنی، زمانی به شخص فایده میرساند که آن را بخواند؛ پیامبرﷺ در مورد خواندن آیت الکرسی در شب فرمود: «لم یزل علیه من الله حافظ و لایقربه شیطان حتی یصبح» : (پیوسته از جانب الله مورد محافظت است و شیطان تا صبح به او نزدیک نمیشود) همچنین در بسیاری از مجالسی که آیات قرآن در آن نوشته شده، گاهی کارهای بیهوده و سخنان حرام و بیهوده رد و بدل میشود که حتی گاهی موسیقی نیز به همراه دارد. همهی اینها توهین معنوی و آشکار به قرآن است.
اهانت حسّی به قرآن، که با افتادن آیات در مسیرها و مکانهای کثیف رخ میدهد، امر دیگری است که شایسته است از آن پرهیز شود؛ بلکه واجب است که کلام الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ از این کار دور نگه داشته شود.
خلاصه: آویزان کردن این آیات به گناه نزدیکتر است تا به ثواب. پیمودن راه سالم و درست، شایستهی مؤمنان است؛ خود نیز دیدهام که این آیات را با حروفی زیبا مینویسند؛ تا جایی که برخی آیات را به شکل پرندگان و حیوانات و به شکل مردی در حال نماز و … مینویسند؛ نوشتن آیات به این اشکال، حرام است؛ نوشته به شکل تصویری که پیامبرﷺ تصویرگر آن را لعنت نموده است.
علما رَحِمَهُمُالله اختلاف نظر دارند که آیا نوشتن آیات قرآن با خطی غیر از عثمانی جایز است؟ سه دیدگاه وجود دارد:
۱) مطلقاً درست است. بنابر قاعدهی معروف که در هر زمان و مکان بر حسب شرایط آن جایز است مادامی که با حروف عربی باشد.
۲) مطلقا جایز نیست؛ بلکه واجب است آیات قرآنی فقط با رسم الخط عثمانی نوشته شود.
۳) بنابر قاعدهی مذکور، برای آموزش قرآن به کودکان و یادگیری تلفظ صحیح، جایز است اما نوشتن آن برای افراد دانا و بزرگترها باید با رسم الخط عثمانی باشد.
هیچ شکی در حرام بودن تزیین کردن و نقاشی به صورت حیوان یا انسان نیست. بر مؤمن واجب است که الله سُبْحَانَهُوَتَعَالَىٰ را تعظیم نماید و به آن احترام گذارد. اما هرگاه خواست چیزی را به صورت تزیین شده و نقاشی ترسیم نماید از الفاظی دیگر مانند: ضرب المثلها و حکمتهای مشهور نزد مردم و شبیه اینها استفاده نماید اما تزیین آیات قرآن و نقاشی به شکل حیوانات و انسانها کاری زشت و حرام است، والله المستعان.
***
- [تخریج بخاری: کتاب الشهادات، باب لا یشهد علی شهادة جور، شماره ۲۶۵۲؛ مسلم: کتاب فضائل الصحابة، باب فضل الصحابة ثم الذین یلونهم، شماره ۲۵۳۳»] ↩︎