۱۵۸ – از شیخ رحمه الله سوال شد: آیا عذاب قبر برای مومن عاصی، کم می‌شود؟

جواب دادند: بله، گاهی تخفیف یافته و کم می‌شود. زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم بر دو قبر گذشته و فرمودند: «این دو، عذاب می‌شوند و به خاطر چیز بزرگی که احتراز و اجتناب از آن مشکل باشد نیز عذاب نمی‌شوند؛ اما اولی در هنگام ادرار، خود را به درستی تمیز نمی‌کرد یا سعی نمی‌کرد که قطرات ادرار بر لباسش نپاشد، و اما دیگری، نمامی و خبرچینی می‌کرد»، سپس چوب تر نخلی را برداشت و آن را دو تکه کرده و هر کدام را در قبری فرو کرده و فرمود: «شاید تا وقتی که خشک نشده‌اند، از عذاب آنها بکاهند»، و این دلیل است که گاهی عذاب کم می‌شود. اما مناسبت این دو تکه چوب نخل و کم کردن عذاب آن دو نفر در قبر چیست؟

۱ . گفته شده: چون آن دو چوب تا وقتی خشک نشده‌اند، تسبیح می‌گویند، و تسبیح باعث تخفیف عذاب میت می‌شود، و بر اساس همین علتی که استنباط کرده‌اند – که البته بعید نیز هست – ، گفته‌اند که برای انسان سنت است که نزد قبور رفته و تسبیح گوید تا عذاب آنها تخفیف یابد.

۲ . برخی علما گفته‌اند: این تعلیل، ضعیف است. زیرا دو چوب نخل چه خشک باشند و چه تر، تسبیح می‌گویند. به دلیل این فرموده‌ی الهی: {تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ}[۱]، یعنی: {هفت آسمان و زمین و هر آنچه در آنهاست او را تسبیح می‌گویند، و هیچ چیزی نیست مگر اینکه تسبیح او می‌گوید اما شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید}، و شنیده شد که سنگ ریزه در دستان پیامبر صلی الله علیه وسلم تسبیح می‌گوید با اینکه خشک است. پس علت چیست؟

علت: این است که رسول الله صلی الله علیه وسلم از امیدوار بود که الله تا زمانی که این دو تکه چوب، تر هستند، عذاب آن دو نفر را تخفیف دهد. یعنی مدت تخفیف یافتن عذابشان زیاد نیست. اینکار برای تحذیر از فعل آن دو بود. زیرا گناه آن دو بسیار بزرگ بود، چنان که در روایتی آمد: «بلی، بزرگ است»، یکی از آنها خود را از ادرار به درستی تمیز نمی‌کرد، و وقتی خود را کاملا از ادرار تمیز نکند، نمازی که می‌خواند، نماز بدون طهارت است، و دیگری خبرچینی می‌کرد و بین بندگان الله فتنه و فساد ایجا می‌کرد و سبب دشمنی و بغض و عداوت بین آنها می‌شد. پس این مساله بسیار مهم است، و این به ذهن نزدیک‌تر است که اینکار به نوعی شفاعت موقت بوده برای اینکه امت از این دو کار بر حذر باشد، نه اینکه دال بر بخل رسول الله صلی الله علیه وسلم برای شفاعت دائمی باشد.

موضوع دیگر اینکه برخی از علما گفته‌اند: سنت است که انسان شاخه‌ی تر یا درخت یا امثال آن را بر قبر قرار دهد تا از عذاب دیدن صاحب قبر بکاهد. اما چنین استنباطی بسیاری دور از ذهن است و به چند دلیل جایز نیست این کار صورت گیرد:

اول: برای ما بر خلاف رسول الله صلی الله علیه وسلم، معلوم نیست که این میت در حال عذاب دیدن باشد.

دوم: وقتی چنین کاری بکنیم، به میت بی احترامی کرده‌ایم. زیرا به او گمان بد برده‌ایم که او در قبر دچار عذاب است، و ما چه می‌دانیم؛ شاید در نعمت باشد. شاید این میت از کسانی باشد که الله قبل از مرگش بر او منت نهاده و به خاطر وجود سببی از اسباب مغفرت که بسیار زیادند، توبه کرده و پروردگار از او در گذشته که در این صورت، مستحق عذاب نیست.

سوم: این استنباط بر خلاف آن چیزی است که سلف صالح که آگاه‌ترین مردمان به شریعت الله هستند، بر آن بوده‌اند. زیرا هیچ یک از صحابه رضی الله عنهم این کار را انجام نداده‌اند. پس چرا ما انجام دهیم؟

چهارم: الله تعالی برای ما در چیزی را باز نموده که از آن بهتر است. رسول الله صلی الله علیه وسلم وقتی از دفن میت فارغ می‌شد، بر قبر او ایستاده و می‌فرمود: «برای برادرتان طلب ثبات کنید. زیرا او الان مورد سوال قرار می‌گیرد».

---

[۱] – سوره إسراء، آیه «۴۴».