۳۱۴ – از شیخ رحمه الله سوال شد: حکم تصویر چیست؟

جواب دادند: تصویر چند نوع است:

نوع اول: چیزی را بر هیئت انسان یا حیوان به تصویر بکشد که دارای سایه و جسم است. این کار حرام است. حتی اگر آن را الکی کشیده باشد و قصدش از کشیدن آن، تشابه به الله در خلقت مخلوقات نباشد؛ زیرا در تشابه جستن به الله، قصد و نیت، شرط نیست. حتی اگر این نقاشی یا مجسمه را برای آرام کردن بچه‌اش درست کند.

اگر گفته شود: آیا عکس‌های یادگاری از انسان‌های صالح حرام نیست، چنان که اصل شرک در قوم نوح از همین نوع بود؟

جواب: حدیثی که در مورد لعنت شدن نقاشان است، به صورت عام آمده. اما اگر این قصد نیز به آن اضافه شود، حرمتش بیشتر می‌شود.

نوع دوم: عکسی بکشد که جسم نداشته باشد. بلکه فقط رنگ و خط باشد. این نیز به خاطر عموم حدیث، حرام است، و حدیث «نُمرقه: بالش» بر آن دلالت می‌دهد. در حدیث آمده که رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌خواست وارد خانه شود. در این هنگام بالشی را دید که در آن تصاویر و نقش نگار و جود دارد. به هیمن خاطر ایستاد و حالتش دگرگون شد. عایشه رضی الله عنها می‌گوید: ناخرسندی را از چهره‌ی ایشان خواندم. گفتم: یا رسول الله، چه گناهی کردم؟ گفت: «کسانی که این تصاویر را می‌کشند، عذاب می‌شوند. به آنها گفته می‌شود: آنچه را خلق کرده‌اید، زنده کنید». پس، کشیدن عکس با رنگ، مثل ساختن مجسمه است، و فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم در صحیح بخاری که می‌گوید: «مگر نقش نگاری که روی لباس است»، اگر این روایت صحیح باشد، منظور از استثنا، تصاویری مثل درختان و امثال آن است که کشیدنشان حلال است، تا به این طریق، حدیث با احادیث دیگر همخوانی کند.

نوع سوم: عکس به وسیله‌ی عکاس و با اشعه‌ی معینی گرفته شود و هیچ ویرایش و دستکاری از طرف عکاس در آن صورت نگرفته باشد. این نوع از تصویر، بین علمای معاصر محل اختلاف شده و علما بر دو قول هستند:

قول اول: تصویر است، و وقتی چنین باشد، حرکت عکاس، تصویر شمرده می‌شود. زیرا اگر حرکت انگشتان او نبود، این عکس روی کاغذ چاپ نمی‌شد، و همه‌ی ما اتفاق داریم که این عکس است. بنا بر این، حرکات عکاس، مثل کشیدن عکس به حساب می‌آید و بنا بر این، در عموم لفظ حدیث وارد می‌شود.

قول دوم: تصویر نیست. زیرا تصویر، فعل کسی است که آن را می‌کِشد، و این شخص نیز در حقیقت چیزی نکشیده، بلکه با دوربین آن را ثبت کرده، و تصویرِ همان چیزی است که الله خلقت کرده است. مثل اینکه اگر با دوربین از کتابی عکس گرفته شود، عکسی که ظاهر می‌شود، و کلماتی که در آن وجود دارد، همه از کتاب اولی است و کار کسی که عکس گرفته، نیست. زیرا چه بسا این عکس را شخص بی سوادی گرفته باشد که اصلا نوشتن بلد نیست، و یا شاید کور است.

این قول، (یعنی قول دوم) به حق نزدیک‌تر است. زیرا عکاس در این کار، نه سازنده است و خطی می‌کشد و نه می‌خواهد چیزی شبیه مخلوقات الله خلق کند، و این مثل آن نیست.