(۱۲۳۸) سوال: صحت این حدیث تا چه اندازه است: گروهی از یمن آمدند و از رسول اللهﷺ سوال کردند و گفتند: در دلمان چیزهایی می‌آید که عیب می‌دانیم آنها را بر زبان آوریم. رسول اللهﷺ به آنها فرمود: «این همان ایمان است».^[۱] حال اگر چیزی به ذهنت آمد که فکر کردن به آن، اذیتت می‌کرد و دوست داری که آن را از ذهنت دور کنی، این همان ایمان است. همچنین باید همیشه از شیطان به الله پناه ببری. آیا این حدیث، صحیح است؟ معنایش چیست؟

جواب:

این حدیث را با چنین لفظی نمی‌شناسم. اما بیشتر از یک حدیث از رسول اللهﷺ در مورد افکاری که شیطان به قلب انسان وارد می‌کند، روایت شده است. احادیثی مبنی بر اینکه انسان گاهی چیزهایی در دلش می‌آید که ترجیح می‌دهد از آسمان به زمین سقوط کند، ولی آن را بر زبان نیاورد. رسول اللهﷺ فرمودند: «آن را تجربه کرده‌اید؟ گفتند: بله. گفت: این ایمانِ صریح است».^[۲] یعنی خالصِ ایمان همین است. این دلالت دارد که چنین وسوسه‌هایی تاثیری در ایمان ندارد و آن را مخدوش و ناقص نمی‌کند. چون شیطان این وسوسه‌ها را بدین خاطر به قلب انسان می‌اندازد که می‌داند او حقیقتا مومن است، تا با این کار، ایمانش را فاسد کند و او را در شک و شبهه بیندازد.

اما قلبی که مریض باشد، شیطان با چنین چیزهایی بر آن مسلط نمی‌شود. بلکه از جهات دیگری مثل رفتار و کردارهای زشت و امثال اینها بر آنها مسلط می‌شود. مهم این است که وقتی صحابه از چنین وسوسه‌هایی که در دلشان پدید می‌آمد نزد پیامبرﷺ شکایت کردند، رسول اللهﷺ آنها را به دو چیز راهنمایی کرد. ایشان فرمودند: «باید به الله پناه ببرند و از این فکرها دست بکشند».^[۳] از شیطان رجیم به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ پناه برد. زیرا پناهگاه انسان، پروردگار است که ملکوت آسمان‌ها و زمین به دست اوست. وقتی چنین وسوسه‌هایی سراغت آمدند، بگو: أعوذ بالله من الشیطان الرجیم.

مورد دومی که پیامبرﷺ در این حالت به آن اشاره می‌کند، این است که از این فکرها دست بکشد. یعنی کسی که چنین وسوسه‌هایی به قلبش خطور کرد، از فکر کردن و اعتماد نمودن به این وسوسه‌ها دست بکشد و به کارهای خودش مشغول شود. به عبادت، به تعاملش با خانواده، به معاملاتش و به کسانی که با آنها برخورد می‌کند، خود را مشغول نماید و این وسوسه‌ها را به کلی فراموش کند. با انجام این کار، این وسوسه‌ها و شک و تردیدها از بین می‌رود و قلب انسان صاف می‌ماند. در نتیجه این چیزها که از طرف شیطان است، در آن تاثیری نمی‌گذارد. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَإِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ} [فصلت: ۳۶]. (و اگر وسوسه‌ای از شیطان به تو رسید، پس به الله پناه بر که او شنونده و داناست).

***

[۱] آن را جایی پیدا نکردم.

[۲] صحیح مسلم: کتاب الإیمان، باب بیان الوسوسة فی الإیمان و ما یقوله من وجدها، حدیث شماره (۱۳۲)، از ابوهریره رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «وَقَدْ وَجَدْتُمُوهُ؟ قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: ذاك صريح الإيمان».

[۳] صحیح بخاری: کتاب بدء الخلق، باب صفة إبلیس و جنوده، حدیث شماره (۳۱۰۲). صحیح مسلم: کتاب الإیمان، باب بیان الوسوسة فی الإیمان و ما یقوله من وجدها، حدیث شماره (۱۳۴)، از ابوهریره رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «فليستعذ بالله وليَنْتَه».