(۱۰۷۶) جمع بین احادیث وعده و وعید

(۱۰۷۶) سوال: اهل سنت و جماعت معتقدند که موحدین در آخر به بهشت وارد خواهند شد. اما در حدیثی آمده: «قاطع رحم وارد بهشت نمی‌شود».[۱] همچنین در حدیث دیگری آمده: «سخن چین وارد بهشت نمی‌شود».[۲] حال آیا موحدینی که جزء این دو گروه هستند، چنان که از ظاهر این دو حدیث پیداست، وارد بهشت نمی‌شوند؟ چگونه بین این دو موضوع جمع‌بندی کنیم؟

جواب:

این احادیث و دیگر نصوص وعید، خوارج و معتزله را بر آن داشت که قائل به خلود مرتکب کبیره در جهنم شوند. زیرا آنها به عموم این نصوص چنگ زده‌اند و نصوص دیگری را که در تضاد با آن است، نادیده گرفتند. این موضوع با دلایل زیادی ثابت است که موحدین یا کسی که در قلبش به اندازه‌ی دانه خردلی ایمان وجود داشته باشد، تا ابد در آتش جهنم باقی نمی‌ماند.

کما اینکه عموم ادله‌ی رجاء و اینکه مومن وارد بهشت می‌شود، مرجئه را بر این داشت که نصوص وعید را رها کنند و بگویند: مومن حتی اگر فاسق نیز باشد، وارد جهنم نمی‌شود. اینها – یعنی مرجئه – به عموم ادله‌ی رجاء چنگ زده‌اند و آنها – یعنی خوارج و معتزله – به عموم ادله‌ی وعید.

اما الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اهل سنت و جماعت را به قول وسط که هر دو نمونه‌ی ادله در آن جمع هستند، هدایت فرمود. این قول چنین است: مرتکب کبیره از دایره‌ی ایمان خارج نمی‌شود، اما مستحق عقوبت می‌باشد. اما این احتمال هم هست که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ او را ببخشد و وارد جهنم نکند. یا ممکن است کسی برای او دعا کند و عقوبتش بخشیده شود و یا به اسباب دیگری مورد بخشش قرار گیرد. حال در صورتی که هیچ سببی برای از بین رفتن عقوبتش نباشد، به اندازه‌ی اعمال بدی که انجام داده در جهنم مورد عذاب قرار می‌گیرد و سپس وارد بهشت می‌شود. این مذهب اهل سنت و جماعت است.

پس با این حساب احادیث وعيد مطلق که سائل پرسید – مثل دو حدیثی که در سوال بدان اشاره نمود – بدین معنی هستند که این اشخاص مستقیم وارد بهشت نمی‌شوند. یعنی بدون عذاب وارد بهشت نمی‌شوند و قبل از وارد شدن به آن، در صورتی که اسبابى برای بخشیدن گناهانشان وجود نداشته باشد یا اینکه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ او را نبخشد، اول در جهنم عذاب خواهد دید. پس منظور از اینکه وارد بهشت نمی‌شوند، داخل شدن مطلق و کامل است که قبل از آن هیچ عذابی ندیده باشد. این گونه، ادله جمع بندی می‌شوند.

***

[۱] صحیح البخاری: کتاب الأدب، باب إثم القاطع. حدیث شماره: (۵۶۳۸). صحیح مسلم: کتاب البرّ و الصلة و الآداب، باب صلة الرحم و قطیعتها. حدیث شماره: (۲۵۵۶). از جبیر بن مطعم رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «لَا يَدْخُلُ الجَنَّةَ قَاطِعٌ رَحِمٍ».

[۲] صحیح بخاری: کتاب الأدب، باب ما یکره من النمیمة. حدیث شماره: (۵۷۰۹). صحیح مسلم: کتاب الإیمان، باب بیان غلظ تحریم النمیمة. حدیث شماره: (۱۰۵). از حذیفه بن یمان رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «لا يَدْخُلُ الجَنَّةَ نَمَّامٌ».

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل يذهب أهل السنة والجماعة إلى القول بأن مصير الموحدين إلى الجنة في نهاية المطاف، وجاء في الحديث: «أنه لا يدخل الجنة قاطع رحم». وأيضًا جاء: «لا يدخل الجنة تمام». فهل الموحدون من هاتين الفئتين لا يدخلون الجنة كما هو ظاهر هذه النصوص، أم كيف يكون الجمع بينها؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: هذه النصوص وأمثالها من أحاديث أو من نصوص الوعيد هي التي أوجبت بطائفة الخوارج والمعتزلة أن يقولوا بخلود أهل الكبائر في النار؛ لأنهم أخذوا بهذه العمومات ونسوا عمومات أخرى تعارضها، وهي ما ثبت في أدلة كثيرة من أن الموحدين، أو من في قلبه إيمان ولو مثقال حبة من خردل، فإنه لا يخلد في النار، كما أن عمومات الأدلة الدالة على الرجاء وأن المؤمن يدخل الجنة حَمَلَت المُرْجِئَة على ألا يعتبروا بنصوص الوعيد، وقالوا: إن المؤمن ولو كان فاسقًا لا يدخل النار. فهؤلاء أخذوا بعمومات هذه الأدلة، وأولئك أخذوا بعمومات أدلة الوعيد، فهدى الله أهل السنة والجماعة إلى القول الوسط الذي تجتمع فيه الأدلة، وهو: أن فاعل الكبيرة لا يخرج من الإيمان، وأنه مستحق للعقوبة، ولكن قد يعفو الله عنه فلا يُدخله النار، وقد يُدعَى له فيُعفى عن عقوبته، وقد تكفّر هذه العقوبة بأسباب أخرى، وإذا قُدِّر أنه لم يحصل شيء يكون سببا لتكفيرها فإنه يعذب في النار على قدر عمله، ثم يكون في الجنة، هذا هو مذهب أهل السنة والجماعة. وعلى هذا فأحاديث الوعيد المطلقة أو العامة كما في الحديثين اللذين أشار إليهما السائل: «لا يدخل الجنة قاطع رحم»، «لا يدخل الجنة تمام»- تُحمل على أن المعنى: لا يدخلها دخولا مطلقا، أي: دخولا كاملا بدون تعذيب، بل لا بد أن يتقدم ذلك التعذيب إن لم يوجد ما يمحو ذلك الإثم من عفو الله أو غيره، فيكون معنى لا يدخلون الجنة: الدخول المطلق الكامل الذي لم يُسبق بعذاب وبهذا تجتمع الأدلة.