(۶۵۷۶) سوال: دوست داریم در مورد احکام سلام روشن‌گری نمایید چون بسیاری از مردم در این امر بزرگ، سهل‌انگاری می‌کنند، اللهÀ به شما جزای خیر بدهد؟

جواب:

سلام کردن از امور شرعی و حقوق مسلمان بر برادرش می‌باشد و از حقوق مسلمان این است که وقتی برادرش را ملاقات کرد، به او سلام کند و برای همین رسول اللهﷺ هجر برادر مسلمان را بیش از سه (شب) حرام نموده است و فرموده‌اند: «لَا يَحِلُّ لِرَجُلٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ، يَلْتَقِيَانِ، فَيُعْرِضُ هَذَا، وَيُعْرِضُ هَذَا، وَخَيْرُهُمَا الَّذِي يَبْدَأُ بِالسَّلَامِ» : (براى مسلمان جایز نيست كه بيشتر از سه شب برادر مسلمانش را هجر كند، (و هنگامى كه) به همديگر می‌رسند، اين روى بر مى گرداند، و او روى بر مى گرداند، و بهترین‌ترين آنان كسى است كه شروع به سلام كردن مى‌كند). و از روش رسول اللهﷺ این بود کسی را که ملاقات نمود، شروع کننده‌ی سلام بود یعنی خود رسول اللهﷺ با کسی که ملاقات می‌کرد، شروع کننده‌ی سلام بود و او نیز به ایشان سلام می‌کرد.
سلام شعار اسلام است و موجب محبت می‌گردد و کمال ایمان می‌باشد و کمال ایمان موجب وارد شدن به بهشت می‌شود چنانچه رسول اللهﷺ می‌فرماید: «لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا، وَلَا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ؟ أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ»: (وارد بهشت نمی‌شويد تا اينکه ايمان داشته باشيد و ايمان نمی‌آورید مگر زمانی که يکديگر را دوست بداريد؛ آيا شما را به کاری راهنمايی نمايم که اگر انجامش دهيد يکديگر را دوست خواهيد داشت؟ سلام گفتن را در ميان خود رواج دهيد) یعنی آن را اظهار و اعلان کنید.
صیغه‌ی مشروع سلام کردن این است که اگر یک نفر باشد، بگوید: السلام علیک یا اگر جماعتی باشند، می‌گوید: السلام علیکم و اگر کسی که شروع کننده‌ی سلام است برای یک نفر بگوید: السلام علیکم، اشکالی ندارد و در جواب می‌گوید: علیک السلام یا علیکم السلام یا وعلیک السلام یا وعلیکم السلام، همه‌ی اینها جایز می‌باشد اما با گفتن: مرحبا یا أهلا چه در شروع سلام یا چه در جواب سلام، سنت به جا نیامده است.
برای همین اگر کسی همگتمی که برادرش را ملاقات کرد، بگوید: مرحبا فلانی یا أهلا فلانی یا صبح بخیر يا عصر بخیر، کوتاهی محسوب می‌گردد بلکه باید اول بگوید: السلام علیک و همچنین برخی از مردم در جواب دادن به سلام می‌گویند: أهلا یا مرحبا یا حیاک الله و مانند آن، در صورتی که این در جواب دادن به سلام کافی نیست بلکه اگر به او سلام کردند باید در جواب بگوید: علیک السلام یا همانطور که گفتیم: وعلیک یا وعلیکم، اما اگر در جواب دادن به سلام هزار بار بگوید: أهلا و سهلا، کفایت نمی‌کند و واجبش را ادا نکرده است.
علما گفته‌اند: ابتدا سلام کردن، سنت است ولی جواب دادن به آن، واجب می‌باشد چون اللهÀ می‌‌فرماید: {وَإِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةࣲ فَحَیُّوا۟ بِأَحۡسَنَ مِنۡهَاۤ أَوۡ رُدُّوهَاۤ} [سوره النساء: ۸۶]: (و چون شما را تحیت (و سلام) گویند، پس پاسخی بهتر و یا همانند آن بدهید) لذا در ابتدا امر به بهتر جواب دادن نمود واگر بهتر نباشد پس به مانند آن جواب دهد.
بهتر جواب دادن به سلام، با صیغه و صدا و چهره (خوش‌رویی) می‌باشد؛ مثلا اگر کسی سلام کرد و گفت: السلام علیک و رحمة الله، بهتر جواب دادن آن، این است که بگوید: و علیک السلام و رحمة الله و برکاته یا علیک السلام و رحمة الله حیاک الله یا وعلیک السلام و رحمة الله أهلا و سهلا. این با صیغه‌ی بهتر جواب دادن است.
اما بهتر جواب دادن با صدا، این است که اگر کسی با صدای واضح و بلند گفت: السلام علیک پس جواب آن را با صدای واضح‌تر و رساتر بدهد یا حداقل مثل آن جواب دهد اما این که اگر با صدای واضح و آشکار به تو سلام نمود ولی تو با بینی‌خود جواب دادی یا با صدایی که ممکن است بشنود یا نشنود، واجب را ادا نکردی چون که اللهÀ فرموده است: {فَحَیُّوا۟ بِأَحۡسَنَ مِنۡهَاۤ أَوۡ رُدُّوهَاۤ} [سوره النساء: ۸۶]: (پس پاسخی بهتر و یا همانند آن بدهید. (
همچنین در خوش‌رویی: اگر با خوش‌رویی و چهره‌ی باز به تو سلام نمود پس جواب او را با چهره‌ی تیره و تار و عبوس جواب نده چون که جواب او را بهتر یا به مانندش نداده‌ای و بسیاری از مردم در این مسائل غفلت می‌کنند لذا شایسته است مؤمن این‌ها را بداند و عملی کند.
قبیح‌تر و زشت‌تر از آن کاری است که برخی از نادانانی که از قوت مادی غرب متأثر گشته‌اند، انجام می‌دهند تا جایی که گمان کرده‌اند پیشرفت و رشد در تقلید از ایشان حتی در شعائر دینی آن‌ها می‌باشد از جهتی که برخی از آن‌ها می‌گویند: بای بای یعنی السلام علیک و چه بسا به کودکان خود نیز آموزش دهند همانطور که از برخی کودکان می‌شنویم هنگامی که از او جدا ‌می‌شود یا کودکانشان از او جدا می‌شوند می‌گویند: بای بای؛ لذا این از کجا آمده است مگر از آموزش پدرانی با شخصیت ضعیف و سست؟ لذا برای مسلمان واجب است که با اسلام و دینش عزتمند باشد و هنگامی که شریعت اللهÀ در مورد خود و بندگان اللهÀ تطبیق می‌دهد، افتخار کند.
سپس بدان که مشروع آن است که کوچک بر بزرگ و گروهی که تعدادشان کمتر است به گروهی که تعدادشان بیشتر است و سواره بر پیاده و پیاده بر نشسته سلام کند؛ لذا تطبیق این سنت افضل است وگرنه بزرگ بر کوچک سلام می‌کند و این فقط عزت و درجه‌ی او را بالا می‌برد و سلام کردن بین خود را بخاطر این‌که کوچک‌تر شروع کننده‌ی سلام نبوده است، ترک نکنید و همچنین گروهی که تعداشان کمتر است بر گروهی که تعدادشان بیشتر است و چه بسا با جمعی باشید و یک نفر را ملاقات کنید و نزدیک باشد که از شما عبور کند و سلام شما را نکند، پس شما به او سلام کنید و او را رها نکنید بدون این‌که شما سلام کنید یا او سلام کند، عبور نماید و شعار اسلام که همراه با مودت و محبت می‌باشد از بین شما برود و مطمئن باشید هنگامی که شما جماعتی باشید و بر او که یک نفر است سلام کنید خجالت می‌کشد و متوجه می‌شود و این سخت‌تر از آن است که بگویی: ‌ای فلانی چرا سلام نمی‌کنی؟ چون هر انسانی، اگر در او چیزی باشد که از آن خجالت‌زده می‌شود، خجالت می‌کشد.
همچنین شایسته نیست که به انسان مشغول، سلام کرد مخصوصا که اگر بدانیم خوشش نمی‌آید مثلا اگر انسانی مشغول به قرائت قرآن باشد و می‌دانی که اگر به او سلام کنی، قرائت قرآن او را قطع کردی در حالی که قرآن را از حفظ می‌خواند لذا بر او سلام نکن مگر این‌که بترسی سلام نکردنت را منظور دیگر بگیرد که در این صورت برای دوری از مفسده‌ سلام کن.
همچنین ملاحظه‌ای که بر برخی از مردم وجود دارد، این است که وقتی سلام نماز را دادند بر کسی که سمت راست یا چپ او نشسته‌اند، سلام می‌کنند با وجود این‌که به او سلام کرده‌اند و نیازی به آن نیست مگر این که بترسی این سلام نکردن را بر کبر یا مانند آن حمل کند که دوری از مفاسد بر جلب مصالح اولی‌تر است.
این برای آن است ‌که بدعتی به وجود نیاید، می‌توانی که دست خود را دراز کنی و با او مصافحه نمایی وبگویی: مرحبا فلانی، حالت چگونه است؟ چطوری؟ بدون این‌که سلام کنی چون از قبل به او سلام کرده‌ای.
گاهی دیده‌ می‌شود که دو مرد وارد مسجد می‌شوند و نماز تحیه‌ یا راتبه را می‌خوانند و بعد از نماز به یک‌دیگر سلام می‌کنند، دراین‌باره ترس آن می‌رود که مردم معتقد شوند که سلام کردن بعد از نماز، سنت است در صورتی که این سنت نیست.