(۶۴۲۶) سوال: بسیاری از فروشندگان بازار، وقتی مؤذن نماز اذان می‌گوید، یا درِ مغازه را می‌بندند و بیرون می‌ایستند، یا آن‌را بسته و خود درون مغازه می‌مانند تا وقت نماز بگذرد؛ در حالی‌که ملاک خود نماز است، نه بستن مغازه، حکم کار این افراد چیست؟ و وظیفه‌ی هیئت امر به معروف و نهی از منکر در برابر این کارها چیست؟ بار الها من این را ابلاغ کردم پس بر آن شاهد باش.

جواب:

کار این افراد در واقع حرام است؛ زیرا آن‌چه از آنان واجب بوده یعنی برپا داشتن نماز جماعت در مساجد را ترک کرده‌اند، بر مسلمان واجب است که نماز را در جماعت و در مساجد مسلمانان اقامه کند؛ چرا که این روش رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم و اصحاب ایشان بود؛ که نماز جماعت را در مساجد اقامه می‌کردند، این واجب هر مسلمانی است، همان‌گونه که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده است: {یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوۤا۟ إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَوٰةِ مِن یَوۡمِ ٱلۡجُمُعَةِ فَٱسۡعَوۡا۟ إِلَىٰ ذِكۡرِ ٱللَّهِ} [سوره الجمعة: ۹] (ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! هنگامی‌که در روز جمعه برای نماز اذان گفته شد به سوی (نماز و) ذکر الله بشتابید)

و همچنین اگر اذان برای نماز در غیر روز جمعه داده شود، باز هم واجب است که مسلمانان به این مساجدی که برای اقامه‌ی جماعت ساخته شده‌اند بیایند «وَقَدْ هَمَّ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ أَنْ يُحَرِّقَ الْمُتَخَلَّفِينَ عَنِ الْجَمَاعَةِ بِالنَّارِ»^[۱]: (و رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم تصمیم گرفت کسانی را که از نماز جماعت تخلّف می‌کنند، با آتش بسوزاند) در مورد عملکرد هیئت امر به معروف و نهی از منکر در برابر این افراد، بر هیئت واجب است که آنان را به نماز جماعت در مسجد ملزم سازد؛ پس هر کس را که دیدند کنار مغازه‌اش ایستاده، باید او را وادار کنند که با جماعت نماز بخواند، و هر که را دانستند که مغازه‌اش را بر خود بسته، باید او را نیز مجبور کنند که از مغازه‌اش بیرون آمده و در جماعت شرکت کند اما کسی که درِ مغازه‌اش را بر خود می‌بندد و مردم از حضور او آگاه نیستند، پس امر او با الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است.

و اما در مورد هیئت و دیگران، بر آنان واجب نیست که به درِ مغازه‌ها بکوبند و ببینند که آیا کسی در آن هست یا نه؛ ولی اگر معلوم شد که شخصی در مغازه‌اش پنهان شده، آنگاه بر آنان واجب است که درِ مغازه را باز کنند، او را بیرون بیاورند و به نماز جماعت ملزم کنند و هر کسی که بر هیئت یا دیگر مسلمانان پوشیده ماند، امر او با الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است.

و این‌که برادر سؤال‌کننده، مسئولیت را به‌طور خاص متوجه هیئت کرده، جای تأمل دارد؛ زیرا تغییر منکر منحصر به هیئت نیست، رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرمودند: «مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِيمَانِ»^[۲]: (هریک از شما منکری دید باید آن را با دستش تغییر دهد، و اگر نتوانست با زبانش، و اگر نتوانست با قلبش، و آن ضعیف ترین ایمان است) و «مَن» در این حدیث، اسم شرط است، و تمام اسم‌های شرط دلالت بر عموم دارند؛ پس هر کسی که منکری را ببیند، واجب است که آن‌را در یکی از این سه مرتبه تغییر دهد: با دستش، اگر نتوانست با زبانش، و اگر نتوانست با قلبش ولی بر هیئت، چیزی واجب است که بر دیگران واجب نیست؛ یعنی واجب بودن این امر در حق هیئت تأکید بیشتری دارد؛ زیرا آن‌ها از سوی دولت دارای قدرت و سلطه هستند، و قدرت و سلطه‌ی آنان برای تغییر منکر بیشتر از دیگران است.

[۱] صحیح بخاری: كتاب الأذان باب وجوب صلاة الجماعة، شماره (٦١٨)، و صحیح مسلم: كتاب المساجد ومواضع الصلاة، باب فضل صلاة الجماعة، شماره (٦٥١).

[۲] صحیح مسلم: كتاب الإيمان، باب بيان كون النهي عن المنكر من الإيمان، شماره (٤٩).