(۶۳۹۱) سوال: چه صفات و شروطی واجب است در دعوت‌‌گر به سوی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ وجود داشته باشد؟

جواب:

دعوت‌گر به سوی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى، کاری از بهترین و نیکوترین کارها را انجام می‌دهد، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى فرموده است: {وَمَنۡ أَحۡسَنُ قَوۡلࣰا مِّمَّن دَعَاۤ إِلَى ٱللَّهِ وَعَمِلَ صَـٰلِحࣰا وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ ٱلۡمُسۡلِمِینَ} [سوره فصلت: ۳۳]: (کیست خوش‌گفتارتر از آن کس كه به سوى الله دعوت می‌دهد و به شایستگى عمل می‌نماید و می‌گوید: «تسلیم [اوامر الهی] هستم؟») اما دعوت‌گر نیازمند داشتن چند ویژگی است:

ویژگی اول: این‌که به آن‌چه به‌سویش دعوت می‌کند، آگاه باشد؛ یعنی به شریعت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ علم داشته باشد تا مردم را به گمراهی دعوت نکند در حالی‌که خود نمی‌داند و آگاه نیست، بنابراین لازم است ابتدا راهی را که به آن دعوت می‌کند بشناسد و نسبت به آن کسب علم کند و همچنین اعمالی را که به‌سوی آن دعوت می‌کند، و گفتارهایی را که به آن دعوت می‌کند، و نیز کارهایی را که از آن نهی می‌کند؛ به همین منوال.

ویژگی دوم: این‌که نسبت به احوال کسانی که آنان را دعوت می‌کند آگاه باشد؛ زیرا احوال دعوت‌شدگان متفاوت است، برخی از آن‌ها اهل علم‌اند که نیاز به قدرت در بحث و مناظره دارند، برخی کمتر از این‌اند، برخی عناد دارند و برخی چنین نیستند؛ پس شرایط متفاوت است، بلکه احکام هم با تغییر شرایط تفاوت می‌یابد. به همین دلیل، هنگامی که رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم معاذ رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ را به یمن فرستاد، به او فرمود: «إِنَّكَ تَأْتِي قَوْمًا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ»^[۱]: (تو به سوی گروهی از اهل کتاب می‌روی) تا او را از احوال آن‌ها آگاه کند تا آمادگی لازم را داشته باشد و هر کسی را در جایگاه خودش قرار دهد.

ویژگی سوم: این‌که در دعوتش از حکمت استفاده کند؛ هر کسی را در جایگاه خودش بنشاند و هر مسئله‌ای را در جایگاه مناسبش قرار دهد، و از مهم‌ترین‌ها شروع کند زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم وقتی معاذ رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ را به یمن فرستاد، فرمودند: «إِنَّكَ تَأْتِي قَوْمًا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ، فَادْعُهُمْ إِلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَأَنِّي رَسُولُ اللَّهِ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ صَدَقَةً، تُؤْخَذُ مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ، فَتُرَدُّ فِي فُقَرَائِهِمْ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَإِيَّاكَ وَكَرَائِمَ أَمْوَالِهِمْ، وَاتَّقِ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ؛ فَإِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَهَا وَبَيْنَ اللَّهِ حِجَابٌ»^[۲]: (تو نزد قومی می‌روی که اهل کتاب هستند، پس آنان را به گواهی دادن به این که معبودی [به حق] جز الله نیست و اینکه محمد فرستاده‌ی الله است، فرابخوان، پس اگر در این باره از تو اطاعت کردند، به آنان خبر بده که الله پنج نماز در شبانه‌روز را بر آنان فرض نموده است، پس چون در این مورد از تو اطاعت کردند، به آنان خبر بده که الله صدقه‌ای را بر آنان واجب نموده که از ثروتمندان‌شان گرفته می‌شود و به فقرای‌شان بازگردانده می‌شود؛ پس اگر در این باره از تو اطاعت کردند، از اموال نفیس آنان برحذر باش و از دعای مظلوم بترس که بین او و الله حجابی نیست) پس رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم دعوت را بر پایه‌ی میزان اهمیت مسائل تنظیم کرد.

 حکمت این نیست که کسی را که هنوز اسلام نیاورده، و مثلاً در حال سیگار کشیدن است، به ترک سیگار امر کنی، پیش از آن‌که او را به اسلام دعوت کرده باشی؛ و این نکته‌ی مهمی‌ است که بر بسیاری از دعوت‌کنندگان پوشیده مانده است، چنان‌که می‌بینی بعضی از آن‌ها به امور جزئی می‌پردازند و از مسائل کلی و اساسی غافل‌اند.

ویژگی چهارم: لازم است که دعوت‌گر از نظر اخلاقی چه در گفتار، چه در عمل و چه در ظاهر، در سطح مناسبی باشد؛ به این معنا که ظاهر او در شأن یک دعوت‌گر باشد، و کردار و گفتار او نیز شایسته‌ی چنین جایگاهی باشد، باید فردی با آرامش، متین، با نگاهی ژرف و دوراندیش باشد تا خود را درگیر دشواری‌هایی نکند که می‌توان از آن‌ها پرهیز کرد، و از خشونت خودداری کند در جایی که امکان دعوت با نرمی و ملاطفت وجود دارد.

پس انسان باید حالتی داشته باشد که همین حالتش دیگران را به سوی دین الله دعوت کند؛ زیرا بسیاری از مردم هستند که اگرچه دیگران را به‌سوی الله عَزَّوَجَلّ دعوت می‌کنند، اما اعمال و گفتارشان با آن‌چه به آن دعوت می‌کنند مخالف است، و همین باعث می‌شود که سخن آن‌ها پذیرفته نشود.

برخی از مردم، پیش از آن‌که با گفتارشان دعوت‌گر باشند، با حالت و شخصیت خود دعوت‌گر‌اند؛ به‌گونه‌ای که وقتی مردم او را می‌بینند، به یاد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌افتند، آرامش می‌یابند و به‌سوی حق گرایش پیدا می‌کنند، پس دعوت‌گر باید به چنین اموری توجه داشته باشد تا پذیرش دعوتش از سوی مردم بیشتر و کامل‌تر باشد.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.