(۶۳۴۶) سوال: آیا دعای جمعی پس از نماز جایز است؟ مثلاً امام دعا کند و دیگران بگویند «آمین»؛ آیا در چنین حالتی دعا مستجاب می‌شود؟

جواب:

استجابت دعا به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برمی‌گردد اما این کار بدعت است، زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم هرگز پس از نماز با اصحابش به صورت جمعی دعا نمی‌کرد؛ بلکه پس از اتمام نماز، سه بار استغفار می‌کرد و می‌فرمود: «اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَمِنْكَ السَّلَامُ، تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ»^[۱]: (بار الهی، تو سلامی و سلامت از سوی توست، بابرکت هستی ای صاحب شکوه و بزرگواری).

پس از نماز، دعایی نیست مگر فقط آن‌چیزی که در سنت آمده است، چون الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بعد از نماز امر به ذکر کرده است، چنانکه فرموده است: {فَإِذَا قَضَیۡتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱذۡكُرُوا۟ ٱللَّهَ قِیَـٰمࣰا وَقُعُودࣰا وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمۡ} [سوره النساء: ۱۰۳]: (چون نماز را به پایان رساندید، الله را [در همه حال،] ایستاده و نشسته و بر پهلو خفته [= خوابیده] یاد کنید) و امر به دعا نکرده است.

امر به دعا بعد از تشهد آخر نماز می‌باشد چرا که رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم هنگامی که تشهد را ذکر نمود فرمودند: «ثُمَّ يَتَخَيَّرُ مِنَ الدُّعَاءِ أَعْجَبَهُ إِلَيْهِ، فَيَدْعُو»^[۲]: (سپس از میان دعاها، آن‌چه را که نیکوتر می‌داند، برمی‌گزیند، و با آن دعا می‌کند).

لذا محل دعا قبل از سلام پایان نماز است و دلایل شرعی نیز مقتضای همین است و بعد از سلام محل ذکر است.

و بعضی از مردم دعا را بعد از سلام قرار می‌دادند، و این شایسته نیست و آن‌چه شایسته است این است که اگر دعایی داری، آن را پیش از سلام قرار دهی، اما بعد از سلام، اگر جای ذکر است، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را یاد کن، و اگر نماز نافله باشد، من نمی‌دانم که بعد از نافله ذکر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ وارد شده باشد.

[۱] صحیح مسلم: كتاب المساجد ومواضع الصلاة، باب استحباب الذكر بعد الصلاة وبيان صفته، شماره (٥٩١).

[۲] تخریج آن گذشت.