(۶۰۷۵) سوال: هنگامی که شخص بر انجام چیزی قسم یاد نموده سپس به این نتیجه میرسد که این چیز بیفایده است؛ آیا آن را ترک نموده و سه روز روزه بگیرد؟ آیا هرگاه میخواهد روزه بگیرد این روزهها پی در پی باشد یا مثلا هر هفته باشد؟ لطفا راهنمایی کنید.
جواب:
هرگاه انسان بر چیزی قسم یاد نمود؛ برخی اوقات باطل ساختن قسم بر او واجب بوده، برخی اوقات حرام بوده، برخی اوقات بهتر بوده آن را باطل سازد و برخی اوقات بهتر است آن را باطل نسازد؛ هرگاه قسم یاد نمود فعل حرامی را انجام دهد، جایز نیست آن را انجام دهد، زیرا قسم، حرام را مباح نمیسازد، بنابراین در این حالت واجب است قسم خود را باطل سازد. هرگاه قسم یاد نمود همراه با جماعت نماز نخواند در حالی که او از جمله کسانی بوده که نماز جماعت بر او واجب است، نماز جماعت به وسیلهی قسم از او ساقط نمیشود بلکه بر او واجب است نماز بخواند. در این صورت بر او واجب است قسم خود را باطل سازد یعنی با قسم خود مخالفت کند و این زمانی است که قسم متضمن ترک واجب یا فعل حرام باشد. برخی اوقات بهتر است قسم خود را باطل سازد مانند اینکه بر ترک سنت قسم یاد کند و بگوید: به الله قسم راتبهی نماز ظهر را نمیخوانم! در این صورت به او میگوییم: نماز بخوان! زیرا قسم مستحب بودن آنچه مستحب بوده را ساقط نمیکند. برخی اوقات مخالفت نکردن با قسم بهتر است یعنی بهتر است انسان بر قسم خود باقی بماند و اصل بر همین است، اصل بر این است که از انسان خواسته میشود قسم خود را حفظ نموده و باطل نسازد به خصوص زمانی که بر چیزی قسم یاد نموده که ترک آن بهتر باشد، لذا بهتر است آن را ترک کند.
با توجه به این قواعد، سؤال کننده میتواند به پاسخ خود برسد اما با این وجود توضیح داده و میگوییم: هرگاه بر چیزی قسم یاد نمود و دید که فایدهای در آن نیست و ترک آن بهتر بوده، بهتر است قسم خود را باطل سازد و در این حالت کفاره میدهد اما کفارهی قسم آنطور که سؤال کننده گفت یعنی اینکه سه روز روزه بگیرد نیست بلکه کفارهی قسم چهار مورد است: در سه مورد اختیار دارد و در مورد چهارم ترتیب واجب است؛ سه مورد که در آن اختیار دارد عبارت است از: غذا دادن، لباس پوشاندن و آزاد کردن برده و چهارمی در صورتی که هیچ کدام از این سه تا را نیافت، سه روز روزه بگیرد. به فرمودهی الله À در این باره گوش میدهیم: {لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَٰكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الْأَيْمَانَ ۖ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ ۖ}[المائدة: ۸۹]: (الله شما را به خاطر سوگندهای لغو (و بیهوده)تان مؤاخذه نمیکند اما شما را بخاطر سوگندهایی که (از روی قصد) یاد نمودهاید، مؤاخده میکند پس کفارهی آن غذا دادن ده مسکین از غذاهای متوسطی که به خانوادهی خود میخورانید یا لباس پوشانید آنها و یا آزاد کردن یک برده است) در این سه مورد اختیار دارد یعنی غذا دادن یا لباس پوشاند به ده مسکین یا آزاد کردن برده: {فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ ۚ ذَٰلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ ۚ وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ}[المائدة: ۸۹]: (پس اگر کسی (هیچ یک از اینها) نیابد سه روز روزه بگیرد. این کفارهی سوگندهای شما هرگاه سوگند یاد کردید (و به آن وفا نکردید) است و سوگندهای خود را حفظ کنید (و نشکنید)).
اما چگونه به مسکین غذا دهیم؟
میتوانیم به دو روش به آنها غذا دهیم:
روش اول: اینکه نهار یا شامی را درست نموده و ده فقیر را دعوت نموده که نهار یا شام بخورند.
روش دوم: به آنها غذای غیر پخته شده بدهیم که مقدار آن ربع صاع (صاع نبوی) از برنج یا گندم است و ربع صاع نبوی به نسبت صاعهای مشهور ما در این جا پنج صاع بوده یعنی یک صاع برای پنج فقیر است (یک پنجم صاع که الان نزد ما مشهور است) یا ربع صاع نبوی که تقریبا یک کیلو برنج است. این اندازه از برنج بین فقرا تقسیم شده و خوب است که همراه آن چیزی مانند گوشت یا … قرار دهد تا بتواند برای خود خورشت یا … درست کند.
تفاوتی بین اینکه این فقیران در یک خانه یا چند خانه باشند وجود ندارد. مثلا اگر خانواده هستند و تعداد آنها ده نفر است، همهی کفاره را به آنها بدهد و همین کفایت است. اما اگر فقیری نیافت یا کسی را که به آنها غذا داده یا لباس بپوشاند یا برده نیافت. حال چه به خاطر عدم توانایی مالی یا عدم وجود برده، در این صورت سه روز، روزه بگیرد و روزهها پی در پی باشد و بین آنها مگر با عذر شرعی فاصله نیندازد. دلیل آن قراءت عبدالله بن مسعود J در فرمودهی الله À: {فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ}[البقرة: ۱۹۶] است. او این آیه را چنین میخواند: (فصیام ثلاثة أیام متتابعة): (روزه گرفتن سه روز پی در پی).