چهارشنبه 23 ربیع‌الثانی 1447
۲۳ مهر ۱۴۰۴
15 اکتبر 2025

(۶۰۷۵) حکم ترک قسم بی‌‌فایده و کفاره‌‌ی آن

(۶۰۷۵) سوال: هنگامی که شخص بر انجام چیزی قسم یاد نموده سپس به این نتیجه می‌‌رسد که این چیز بی‌‌فایده است؛ آیا آن را ترک نموده و سه روز روزه بگیرد؟ آیا هرگاه می‌‌خواهد روزه بگیرد این روزه‌‌ها پی در پی باشد یا مثلا هر هفته باشد؟ لطفا راهنمایی کنید.

جواب:

هرگاه انسان بر چیزی قسم یاد نمود؛ برخی اوقات باطل ساختن قسم بر او واجب بوده، برخی اوقات حرام بوده، برخی اوقات بهتر بوده آن را باطل سازد و برخی اوقات بهتر است آن را باطل نسازد؛ هرگاه قسم یاد نمود فعل حرامی را انجام دهد، جایز نیست آن را انجام دهد، زیرا قسم، حرام را مباح نمی‌‌سازد، بنابراین در این حالت واجب است قسم خود را باطل سازد. هرگاه قسم یاد نمود همراه با جماعت نماز نخواند در حالی که او از جمله کسانی بوده که نماز جماعت بر او واجب است، نماز جماعت به وسیله‌‌ی قسم از او ساقط نمی‌‌شود بلکه بر او واجب است نماز بخواند. در این صورت بر او واجب است قسم خود را باطل سازد یعنی با قسم خود مخالفت کند و این زمانی است که قسم متضمن ترک واجب یا فعل حرام باشد. برخی اوقات بهتر است قسم خود را باطل سازد مانند اینکه بر ترک سنت قسم یاد کند و بگوید: به الله قسم راتبه‌‌ی نماز ظهر را نمی‌‌خوانم! در این صورت به او می‌‌گوییم: نماز بخوان! زیرا قسم مستحب بودن آنچه مستحب بوده را ساقط نمی‌‌کند. برخی اوقات مخالفت نکردن با قسم بهتر است یعنی بهتر است انسان بر قسم خود باقی بماند و اصل بر همین است، اصل بر این است که از انسان خواسته می‌‌شود قسم خود را حفظ نموده و باطل نسازد به خصوص زمانی که بر چیزی قسم یاد نموده که ترک آن بهتر باشد، لذا بهتر است آن را ترک کند.

با توجه به این قواعد، سؤال کننده می‌‌تواند به پاسخ خود برسد اما با این وجود توضیح داده و می‌‌گوییم: هرگاه بر چیزی قسم یاد نمود و دید که فایده‌‌ای در آن نیست و ترک آن بهتر بوده، بهتر است قسم خود را باطل سازد و در این حالت کفاره می‌‌دهد اما کفاره‌‌ی قسم آن‌‌طور که سؤال کننده گفت یعنی اینکه سه روز روزه بگیرد نیست بلکه کفاره‌‌ی قسم چهار مورد است: در سه مورد اختیار دارد و در مورد چهارم ترتیب واجب است؛ سه مورد که در آن اختیار دارد عبارت است از: غذا دادن، لباس پوشاندن و آزاد کردن برده و چهارمی در صورتی که هیچ کدام از این سه تا را نیافت، سه روز روزه بگیرد. به فرموده‌‌ی الله À در این باره گوش می‌‌دهیم: {لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَٰكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الْأَيْمَانَ ۖ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ ۖ}[المائدة: ۸۹]: (الله شما را به خاطر سوگندهای لغو (و بیهوده)تان مؤاخذه نمی‌‌کند اما شما را بخاطر سوگندهایی که (از روی قصد) یاد نموده‌‌اید، مؤاخده می‌کند پس کفاره‌‌ی آن غذا دادن ده مسکین  از غذاهای متوسطی که به خانواده‌‌ی خود می‌خورانید یا لباس پوشانید آنها و یا آزاد کردن یک برده است) در این سه مورد اختیار دارد یعنی غذا دادن یا لباس پوشاند به ده مسکین یا آزاد کردن برده: {فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ ۚ ذَٰلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ ۚ وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ}[المائدة: ۸۹]: (پس اگر کسی (هیچ یک از اینها) نیابد سه روز روزه بگیرد. این کفاره‌‌ی سوگندهای شما هرگاه سوگند یاد کردید (و به آن وفا نکردید) است و سوگندهای خود را حفظ کنید (و نشکنید)).

اما چگونه به مسکین غذا دهیم؟

می‌‌توانیم به دو روش به آن‌‌ها غذا دهیم:

روش اول: اینکه نهار یا شامی را درست نموده و ده فقیر را دعوت نموده که نهار یا شام بخورند.

روش دوم: به آن‌‌ها غذای غیر پخته شده بدهیم که مقدار آن ربع صاع (صاع نبوی) از برنج یا گندم است و ربع صاع نبوی به نسبت صاع‌‌های مشهور ما در این جا پنج صاع بوده یعنی یک صاع برای پنج فقیر است (یک پنجم صاع که الان نزد ما مشهور است) یا ربع صاع نبوی که تقریبا یک کیلو برنج است. این اندازه از برنج بین فقرا تقسیم شده و خوب است که همراه آن چیزی مانند گوشت یا … قرار دهد تا بتواند برای خود خورشت یا … درست کند.

تفاوتی بین اینکه این فقیران در یک خانه یا چند خانه باشند وجود ندارد. مثلا اگر خانواده هستند و تعداد آن‌‌ها ده نفر است، همه‌‌ی کفاره را به آن‌‌ها بدهد و همین کفایت است. اما اگر فقیری نیافت یا کسی را که به آن‌‌ها غذا داده یا لباس بپوشاند یا برده نیافت. حال چه به خاطر عدم توانایی مالی یا عدم وجود برده، در این صورت سه روز، روزه بگیرد و روزه‌‌ها پی در پی باشد و بین آن‌‌ها مگر با عذر شرعی فاصله نیندازد. دلیل آن قراءت عبدالله بن مسعود J در فرموده‌‌ی الله À: {فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ}[البقرة: ۱۹۶] است. او این آیه را چنین می‌‌خواند: (فصیام ثلاثة أیام متتابعة): (روزه گرفتن سه روز پی در پی).

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: عندما يحلف الشخص على فعل الشيء، ثم يرى أن ذلك الشيء غير نافع، فهل يتركه ويصوم ثلاثة أيام؟ وهل عندما يصوم تكون هذه الأيام الثلاثة متوالية أم في كل أسبوع مثلا؟ نرجو التوجيه مأجورين.

فأجاب – رحمه الله تعالى-: إذا حلف الإنسان على شيء فإنه قد يجب عليه الحنث، وقد يحرم عليه الحنث، وقد يترجح الحنث، وقد يترجح عدمه، فإذا حلف أن يفعل مُحرَّمًا فإنه لا يحل له أن يفعله؛ لأن اليمين لا تبيح الحرام، وفي هذه الحال يجب عليه الحنث، وإذا حلف ألا يصلي مع الجماعة وهو ممن تجب عليه الجماعة فإن الجماعة لا تسقط عنه بيمينه، بل يجب عليه أن يصلي، وهذا هو الحنث، إذن يجب الحنث، وهو مخالفة ما حلف عليه إذا كانت اليمين تتضمن إسقاط واجب أو فعل مُحرَّم، وتارة يترجح الحنث مثل أن يحلف على ترك سُنَّة، فيقول: والله لا أصلي راتبة الظهر، فإننا نقول له: صل؛ لأن اليمين لا تسقط استحباب ما كان مستحبا، وقد يترجح عدم الحنث، يعني يترجح أن يبقى الإنسان على يمينه، وذلك هو الأصل، فالأصل أن يطلب من الإنسان أن يحفظ يمينه ولا يحنث، لا سيما إذا حلف على شيء تركه خير، فإن الأفضل أن يتركه.

من هذه الضوابط يمكن أن يتبيَّن للسائل جواب سؤاله، ولكن مع ذلك نوضح فنقول: إذا حلف على شيء فرأى أنه ليس فيه فائدة وأن تركه خير فالأفضل أن يحنث في يمينه، وفي هذه الحال يكفر، ولكن كَفَّارة اليمين ليست كما قال السائل أن يصوم ثلاثة أيام، بل كَفَّارة اليمين أربعة أشياء: ثلاثة مخير فيها والرابعة على الترتيب الثلاثة المخير فيها الإطعام والكسوة والعتق والرابعة: الصيام إذا لم يجد هذه الثلاثة، ولنستمع إلى قوله تعالى: ﴿لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَنِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَدتُمُ الْأَيْمَنَ فَكَفَرَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ﴾ [المائدة: ۸۹] هذه ثلاثة مخير فيها: إطعام عشرة مساكين أو كسوتهم أو تحرير رقبة ﴿فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَثَةِ أَيَّامٍ ذَلِكَ كَفَرَةُ أَيْمَنِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُوا أَيْمَنَكُمْ﴾[المائدة: ۸۹].

ولكن كيف نطعم المساكين؟

لنا في إطعامهم طريقان:

الطريق الأول: أن نصنع غداء أو عشاء وندعو عشرة فقراء يتغدون أو يتعشون.

والطريق الثاني: أن نعطيهم طعامًا غير مطبوخ ومقداره ربع صاع بالصاع النبوي من الأرز أو من البر، وربع الصاع النبوي بالنسبة لأصواعنا المعروفة هنا خمس صاع، يعني أن الصاع يكون لخمسة فقراء، أي: خمس الصاع الموجود حاليا عندنا، أو ربع صاع نبوي يقارب كيلو من الأرز، فيوزع على الفقراء هذا القدر من الأرز، ويحسن أن يجعل معه ما يؤدمه من لحم أو غيره.

ولا فرق بين أن يكون هؤلاء الفقراء العشرة في بيت واحد أو في بيوت متفرقة، فإذا كانوا عائلة مثلا وعددهم عشرة أعطاهم الكفَّارة كلها وأجزأ، أما إذا لم يجد فقراء أو لم يجد ما يطعمهم أو يكسوهم ولم يجد رقبة؛ إما لعدم قدرته على ثمنها أو لعدم وجود الرقيق، ففي هذه الحال يصوم ثلاثة أيام، وتكون متتابعة، لا يفرق بينها إلا لعذر شرعي، ودليل ذلك قراءة عبد الله بن مَسْعُودٍ رضي الله عنه في قول الله تعالى: ﴿فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ﴾ [البقرة: ١٩٦] فإنه كان يقرؤها: ( فصيام ثلاثةِ أيامٍ مُتَتَابِعَةِ).

مطالب مرتبط:

(۶۰۳۷) حکم قسم دروغ بر قرآن و عواقب آن

هرگاه شخصی در خصومت بر امری به دروغ قسم یاد کند؛ قسم او قسم غموس است و از رسول الله ﷺ ثابت شده که هر کسی که به دروغ قسمی یاد کند تا مال برادر مسلمانش را با آن تصاحب کند، فاجر است....

ادامه مطلب …

(۶۰۷۰) حکم طلاق در حالت خشم و بازگشت به همسر پس از طلاق

می‌‌گوییم: آیا قصدت این بوده که همسرت در صورتی که مخالفتی رخ دهد به طلاق است یا اینکه چنین قصدی نداشتی و قصدت فقط تهدید و منع او بوده است؟ اگر نیت تو اولی بوده پس طلاق واقع می‌‌شود و اگر نیت تو دومی بوده و قصد تو تهدید و منع او بوده، طلاق واقع نمی‌‌شود....

ادامه مطلب …

(۶۰۶۵) حکم فتوا دادن بدون علم

در حقیقت این افرادی که (بدون علم) فتوا می‌‌دهند مرتکب گناه بزرگی می‌‌شوند. نمی‌‌دانم چه چیزی این افراد را وادار به پیش‌‌روی و مسابقه در فتوا می‌‌کند در حالی که این امرِ بسیار خطرناک و بزرگی بوده و شخص فتوا دهنده واسطه‌‌ی بین الله À و بندگانش در تبلیغ شریعت است....

ادامه مطلب …

(۶۰۱۹) حکم قسم یاد کردن به مصحف

قسم یاد کردن به مصحف از جمله اموری است که در زمان رسول الله ﷺ مشهور نبوده بلکه بعدها پدید آمده است. اما قسم به الله À مشروع است ولی شایسته نیست انسان زیاد به الله À قسم یاد کند بلکه به جز هنگام نیاز، قسم یاد نمی‌‌کند....

ادامه مطلب …

(۶۰۹۲) حکم شکستن قسم برای ترک سیگار و کفاره آن

اگر گناهش را تکرار نمود با این وجود که قسم یاد نموده که آن را انجام ندهد بر او کفاره‌‌ی قسم واجب بوده که عبارت است....

ادامه مطلب …

(۶۰۵۵) حکم قسم‌های دروغین

صیغه‌‌ی قسم با اینکه انسان بگوید: و قسم به حیات الله، اشکالی ندارد، زیرا قسم به الله À بوده یعنی با اسمی از اسماء الله ﷺ است همچنین با صفاتش نیز درست است مانند حیات، علم، عزت، قدرت و ......

ادامه مطلب …

کُتُب سِتّة:  شش کتاب اصلی احادیث اهل سنت و جماعت:

صحیح بخاری
صحیح مسلم
سنن ابو داود
جامع ترمذی
سنن نسائی
سنن ابن ماجه