(۶۰۴۲) سوال: حکم قسم یاد کردن به امانت چیست؟ منظور اینکه به فلانی بگویم: امانت الله است که راست بگویی یا بر تو امانت است که این‌‌گونه بگویی؟

جواب:

قسم به امانت حرام است، زیرا رسول الله ﷺ می‌‌فرماید: «من حلف بغیر الله فقد کفر أو أشرك»[۱]: (كسي كه به غير الله قسم یاد کند کافر شده یا شرک ورزیده است) و شرک اصغر است مگر اینکه کسی که قسم یاد می‌‌کند اعتقاد داشته باشد که آنچه به آن قسم یاد می‌‌کند، مانند الله À در تعظیم، عبادت و … است؛ در این صورت شرک اکبر است اما ذمت، عهد و … قسم نیست یعنی مثلا بگوید: در ذمت من است که فلان و فلان چیز را برای تو فراهم کنم. معنای آن این است: در تعهد من است، زیرا ذمت به معنای عهد است، همان‌‌طور که در حدیث آمده: «إذا حاصرت أهل حصن فأرادوا أن تجعل لهم ذمة الله وذمة نبیه؛ فلا تجعل ذمة الله وذمة نبیه، ولکن اجعل لهم ذمتك وذمة أصحابك»[۲]: (اگر قلعه‌‌ای را محاصره کردی و آنها خواستند که به عهد و پیمان الله و پیامبرش با تو صلح کنند، چنین مکن بلکه بر اساس عهد و پیمان خودت و یارانت با آنان وارد گفت‌‌وگو شو) يعنی عهد و پیمانت.

کسانی که می‌‌گویند: در ذمت من است که این کار و آن کار کنم؛ گمان نمی‌‌کنم که قصدشان قسم یاد کردن باشد بلکه قصد آنها: تعهد است و رسول الله ﷺ می‌‌فرماید: «إنما الأعمال بالنیات، وإنما لکل امرئ ما نوی»[۳]: (همه‌‌ی اعمال بستگی به نیت‌‌ها دارد و برای هر فردی آنچه نیت کرده حاصل می‌‌گردد) اما اگر لفظ احتمال قسم بودن را داشته باشد بهتر است از آن اجتناب شود و انسان نگوید: در ذمت من است که این و آن را برای تو فراهم سازم بلکه بگوید: در پیمان من است که این و آن را برای تو فراهم سازم.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] مسلم: کتاب الجهاد والسیر، باب تأمیر الأمراء علی المبعوث ووصیته إیاهم بآداب الغزو وغیرها، شماره­ی (۱۷۳۱).

[۳] بخاری: بدء الوحی، باب کیف کان بدء الوحی إلی رسول الله ﷺ، شماره­ی (۱) و مسلم: کتاب الإمارة، باب قوله ﷺ: «إنما الأعمال بالنیة»، وأنه یدخل فیه الغزو وغیره من الأعمال، شماره­ی (۱۹۰۷).