(۴۱۴۷) سوال: : از خارج از سعودی به قصد عمره آمدم و قبل از رسیدن به فرودگاه جده برای نیت احرام در هواپیما لباسهایم را عوض کردم و در هواپیما شیخی بود که او را میشناسم و در علم به او اعتماد میشود هنگامی که از او پرسیدم به من گفت: میتوانیم در فرودگاه در جده نیت احرام کنیم لذا نظرش را گرفتم و در فرودگاه احرام بستم و بعد از این که عمره را تمام کردم و به مدینهی منوره رفتم و در آن جا دو ماه شوال و ذی القعده را ماندم از برخی از کسانی که به علم آنها از اعتماد دارم که از دوستانم هستند پرسیدم: آیا من در این حالت میتوانم حج تمتع را به جای بیاورم زیرا احرام من در عمرهی اول در شوال بوده و آیا بر من خون لازم است زیرا از اقوال علما شنیدم و مطمئن شدم که برای کسی که از فرودگاه جد گذر میکند درست نیست فرودگاه به عنوان میقات باشد و به من فتوا داد که تمتع به وسیلهی ترک نمودن مکه از بین رفته است با این که من هنگام که نیت احرام برای عمره نمودم قصد حج تمتع را نداشتم و الان میتوانم نیت احرام حج کنم همانطور که کسی که در مدینهی منوره مقیم است نیت میکند لذا نیت احرام حج افراد نمودم اما در مورد گذر از میقات به من گفت: چیزی بر تو واجب نیست زیرا از روی جهل و اقتدا به نظر این شیخ از میقات عبور کردی لذا به اطمینان یافتم و مناسک حج خود را ادا نمودم اما برخی از دوستان تا الان بر من اشکال وارد میکنند و با من بحث میکنند که بر من به خاطر یکی از این دو کار خون لازم بوده است؛ لطفا با جواب و نصیحت کامل ایت شک را برطرف سازید جزاکم الله خیرا.
جواب:
این سؤال متضمن دو چیز است: اول: در هواپیما نیت احرام نکردی تا این که به جده رسیدی.
دوم: هنگامی که برای عمره نیت احرام کردی به یادآوردی نیت حج تمتع نکردی و به مدینه رفتی و از ذی الحلیفه برای حج احرام بستی.
اول: بدان کسی که در هواپیما است و قصد حج یا عمره را دارد بر او واجب است هنگامی که در موازات یعنی بالای میقات قرار گرفت نیت کند و دلیل آن فرمودهی رسول الله ﷺ است: «هن لهن و لمن مر عليهن من غير أهلهن ممن يريد الحج و العمرة»[۱]: (این میقاتها برای کسانی که نام برده شده و دیگرانی که قصد حج و عمره را دارند و از آنها عبور میکنند است) و زمانی که اهل عراق هنگامی به نزد عمر J آمدند و گفتند: ای امیر المؤمنین! پیامبر ﷺ میقات اهل نجد را قرن المنازل قرار دادند در حالی که از مسیر ما دور است لذا به آنها گفت: (به موازات آن در مسیر خود نگاه کنید)[۲] لذا این گفتار ایشان دلالت میدهد بر این که موازات اعتبار دارد چه زمانی که بر روی زمین باشی که از چپ یا راست در موازات میقات قرار میگیری و چه در هوا باشی که از بالا در موازات قرار میگیری.
به تأخیر انداختن نیت احرام تا جده بدین معنا است که از میقات بدون نیت احرام گذر کردی در حالی که قصد عمره را داشتی و اهل علم ذکر نمودهاند که این کار موجب فدیه است که فدیه خونی است که در مکه ذبح شده و بین فقرا تقسیم میشود اما مادامی که از این شیخ سؤال کردی و ذکر نمودی که او الگو و دارای علم است و به تو فتوا داده که نیت احرام در فرودگاه جده جایز است و بر گمان تو ترجیح دادن فتوای او بر آن چه نزد خودت ثابت بوده که هنگامی که در موازات میقات قرار گرفتی نیت احرام بر تو واجب است غالب شده چیزی بر تو نیست زیرا آن چه الله À بر تو واجب نموده را ادا کردی الله À میفرماید: {فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ}[نحل: ۴۳](پس (ای مردم!) اگر نمیدانید از اهل علم بپرسید) و هر کس از کسی که گمان میکند اهل فتوا است سؤال کند و به خطا برود گناه او بر کسی است که فتوا داده است اما بر او چیزی لازم نیست زیرا آن چه الله À بر او واجب نموده را انجام داده است.
دوم: ذکر نمودی که نیت تمتع نکردی و به مدینه رفتی و برای حج از ذی الحلیفه یعنی ابیار علی نیت احرام نمودی بر تو واجب است بدانی هر کسی که در ماههای حج به مکه آمد و قصد حج را داشت و قبل از حج عمره را ادا کرد حج او تمتع است زیرا این معنای تمتع است چون الله À میفرماید: {مَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ}[بقره: ۱۹۶]( هر کس از عمره بهرهمند گردد سپس(اعمال) حج را آغاز کند آن چه از قربانی ( برای او) میسر شد ( ذبح میکند)) و معنای آن این است که هرگاه انسان در ماههای حج به مکه آمد و قصد حج تمتع داشت اصل بر این است که به نیت حج احرام ببندد و تا روز عید بر احرام خود باقی بماند و اگر عمره را ادا کرد و از احرام خارج شد بر او صدق پیدا میکند که با بهرهمندی از آن حج را ادا میکند یعنی تا زمانی که وقت حج بیاید و معنای تمتع به آن این است که از آن چه الله À بر او حلال کرده هنگامی که از احرام عمره خارج شد بهرهمند شده است لذا همه چیز بر او حلال میگرددو از هر آن چه در احرام ممنوع بوده بهرهمند میگردد و این از نعمتهای الله À است که به بنده تخفیف داده تا جایی که عمره را در ماههای حج برای او مباح گردانیده تا این که از آن خارج شود و تا این که وقت حج فرا برسد از آن چه الله À برای او حلال نموده بهرهمند شود.
بنابراین مادامی که از کشورت به قصد ادای حج میآیی و در ماههای حج نیت احرام برای عمره کردی حج تو تمتع محسوب میشود چه نیت کنی که حج تمتع را ادا میکنی یا نیت نکنی باقی میماند که گفته شود: آیا سفر تو به مدینه هَدی (قربانی) از تو ساقط میشود یا خیر؟ در این مسئله بین اهل علم اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی نظرشان این است که هرگاه انسان بین عمره و حج به اندازهی مسافت قصر سفر کند تمتع او قطع شده و خون تمتع از او ساقط میشود اما این قول ضعیف است زیرا این شرط را الله À در قرآن ذکر نکرده است و در سنت رسول الله ﷺ وارد نشده است بنابراین هنگامی که کسی که قصد تمتع دارد خون از او ساقط نمیشود مگر این که به کشورش برگردد سفر او با برگشت به کشورش قطع میشود و برای حج سفر جدیدی را غیر از سفر اولش ایجاد میکند در این صورت هدی (قربانی) تمتع از او ساقط میشود زیرا در واقع با سفر جدیدی به غیر از سفر اولی به حج آمده است فقط در این صورت هدی (قربانی) تمتع ساقط میشود چون مصداق بهرهمندی از عمره برای حج نیست زیرا حکم سفر در حق او قطع شده است و سفر جدیدی را برای حج خود ایجاد کرده است.
[۱] تخریج آن گذشت.
[۲] تخریج آن گذشت.