(۳۹۰۵) حکم استفاده از خمیردندان، پودر و مسواک در رمضان

(۳۹۰۵) سوال: آیا استفاده از خمیردندان، پودر و مسواک در رمضان در حالی که شخص قصد مضمضه ندارد، جایز است؟

جواب:

الله ﷻ در قرآن كريم می‌فرماید: {وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِكُلِّ شَيْءٍ} [النحل: ۸۹] : (این کتاب را که روشنگر هر چیزی است بر تو نازل کردیم). بنابراین هر آن‌چه مردم در امور دین، دنیا، زندگی و آخرتشان نیاز داشته باشند، الله ﷻ آن ‌را در کتابش بیان نموده و بر زبان رسول الله ﷺ جاری ساخته است. پوشیده نیست که الله ﷻ خوردن، نوشیدن و هم‌بستری را بر روزه‌دار حرام نموده و فرموده است: {فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمْ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنْ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنْ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيام إِلَى اللَّيْلِ} [البقرة: ۱۸۷] : (اکنون با آنان هم‌بستری کنید و آن‌چه را که الله برایتان مقدّر نموده، جویا شوید؛ و بخورید و بیاشامید تا روشنی فجر در سپیده‌دم از سیاهی شب برایتان آشکار گردد؛ سپس روزه را تا این که شب فرا برسد تکمیل نمایید).

خوردن و نوشیدن به اجماع و اتفاق‌ علما، روزه را باطل می‌کند. همچنین بنابر آن‌چه می‌دانیم بر اساس اجماع علما، چیزی که فقط به دهان می‌رسد، روزه را باطل نمی‌کند. روزه‌دار با آب مضمضه می‌کند، آب به دهانش می‌رسد و بنا بر اجماع، روزه‌اش باطل نیست. در این‌جا سه مسئله وجود دارد:

اول: دهان؛ با رسیدن به دهان، بنا بر اجماع علما، روزه باطل نمی‌شود.

دوم: معده؛ بنا بر آن‌چه می‌دانیم به اجماع، هر چیزی که به معده برسد، روزه را باطل می‌کند. البته درباره‌ی برخی چیزها که وارد معده می‌شود مانند چیزهایی که برای تغذیه نیست، اختلاف نظر وجود دارد اما این اختلاف، قابل توجه نیست؛ بنابراین هر چیزی که به معده برسد، بدون شک روزه را باطل می‌کند.

سوم: درباره‌ی چیزی که به حلق برسد و به معده نرسد، اختلاف نظر وجود دارد که آیا روزه را باطل می‌کند یا خیر؟

بعد از این مقدمه، برایمان روشن می‌شود که استفاده از خمیردندان برای پاکیزگی و خوشبو کردن دهان برای روزه‎‌دار تا وقتی که به معده نرسد، ایرادی ندارد؛ اگر با اختیار خودش به معده برسد، باطل کننده است اما اگر مقداری از ‌اختیار وی خارج شده و از دهان وارد معده شود، روزه را باطل نمی‌کند زیرا از شروط باطل کردن، این است که روزه‌دار، چیز باطل کننده را عمدا انجام دهد در حالی که این شخص، عمدا چنین نکرده است.

جایز بودن مسواک برای روزه‌دار، دلیلی برای این مسئله است؛ بلکه مسواک برای روزه‌دار در آغاز و پایان روز، براساس دیدگاه برتر و راجح، مشروع است. عامر بن ربيعه J گفت: «رأيتُ النَّبِيّ ﷺ ما لا أحصي يتسوك وهو صائم»[۱] : (رسول الله ﷺ را بی‌شمار دیده‌ام که مسواک می‌زد در حالی‌که روزه‌دار بود). همچنین رسول الله ﷺ فرمود: «لولا أن أشُقَّ على أمتي لأمَرتُهُم بالسِواكِ عندَ كلِ صلاة»[۲] : (اگر برای امتم دشوار نبود، به آنان دستور می‌دادم که هنگام هر نماز، مسواک بزنند). از رسول الله ﷺ ثابت نیست که مسواک زدن برای روزه‌دار بعد از زوال خورشید را استثنا کرده باشد و اصل، باقی ماندن نصوص بر عموم آن است؛ بنابراین برای روزه‌دار جایز است که مسواک بزند و از خمیردندان استفاده کند اما باید مراقب باشد که چیزی به معده‌اش نرسد. همچنین اگر دهانش از شدت تشنگی خشک شود، جایز است که آب در دهانش بچرخاند تا دهانش مرطوب شود و حرف زدن نیز برایش آسان شود. هیچ یک از این‌ موارد، روزه را باطل نمی‌کند.

۱-سنن ترمذی: كتاب الصوم، باب ما جاء في السواك للصائم، شماره (٧٢٥).

۲-صحیح بخاری: كتاب الجمعة، باب السواك يوم الجمعة، شماره (۸۸۷). صحیح مسلم: كتاب الطهارة باب السواك، شماره (٢٥٢).

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل يجوز استعمال معاجين الأسنان أو المساحيق والسواك في رمضان والإنسان لا يقصد أن يتمضمض؟

فأجاب رحمه الله تعالى: إن الله سبحانه وتعالى قال في القرآن الكريم: ﴿ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَبَ تِبْيَنَا لِكُلِّ شَيْءٍ ﴾ [النحل: ٨٩]. فكل شيء يحتاجه الناس في دينهم ودنياهم ومعاشهم ومعادهم فقد بَيَّنَه الله تعالى في كتابه، وعلى لسان رسوله صلى الله عليه وسلم و من المعلوم أن الله حَرَّم على الصائم الأكل والشرب والنكاح، فقال سبحانه وتعالى-: ﴿ فَالْنَ بَشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الفجر ﴾ [البقرة: ١٨٧]. والأكل والشرب مُفسِدان للصوم بإجماع أهل العلم، وأما ما يصل إلى الفم فقط فإنه ليس بمفسد للصوم بإجماع أهل العلم أيضًا فيما نعلم، فهذا

الصائم يتمضمض بالماء، فيصل الماء إلى فمه، ولا يفطر بالإجماع، وهنا ثلاثة أشياء:

الأول: في الفم لا يُفطر الصائم بالواصل إليه بالإجماع.

الثاني: المعدة يفطر الصائم بما وصل إليها بالإجماع فيما نعلم، وإن كان في بعض الأشياء الواصلة كالذي لا يُغذّي خلاف، لكن هذا خلاف لا يُلتفت إليه، فالواصل إلى المعدة مُفطر بلا ريب.

الثالث: ما يصل إلى الحلق، ولا يصل إلى المعدة، فهذا موضع خلاف بين أهل العلم؛ هل يفطر أم لا يفطر؟

وبعد هذه المقدمة يَتبيَّن لنا أن استعمال الصائم للمعجون لتنقية أسنانه، وتطييب نكهة فمه، لا بأس به ما لم يصل إلى معدته، فإن وصل إلى المعدة فإنه يكون مفطرا إذا وصل إلى ذلك باختياره، وأما ما تهرب منه عند استعماله من الفم إلى المعدة بغير اختياره فإنه لا يُفطر به؛ لأن من شرط التفطير أن يكون الصائم متعمدًا لتناول المفطر، وهذا لم يتعمد تناول ما يفطر به.

ويدل الجواز ذلك أن السواك يجوز للصائم بل هو مشروع في حقه في أول النهار وفي آخره على القول الراجح، قال عامر بن ربيعة: «رأيت النبي صلى الله عليه وسلم ما لا أحصي يتسوك وهو صائم»، وقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي أَوْ عَلَى النَّاسِ لَأَمَرْتُهُمْ بِالسَّوَاكِ مَعَ كُلُّ صَلَاةٍ».

ولم يثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم مما يدل على استثناء الصائم بعد الزوال، والأصل بقاء النصوص على عمومها، وعلى هذا فيجوز للصائم أن يتسوك، وأن يستعمل المعجون، ولكن يحترز من أن يصل شيء منه إلى معدته، ويجوز له أن يتمضمض إذا يبس فمه من شدة العطش فيجوز أن يتمضمض لأجل أن يرطب فمه، فيسهل عليه النطق، وكل هذا لا يُفطر.