(۳۸۷۸) حکم افطار زودهنگام به اشتباه در زمان سفر

(۳۸۷۸) سوال: در ماه رمضان گذشته که برای عمره به مكه رفته بودم، حدود پنج دقیقه پیش از اذان که در حوالی حرم بودم، صدایی شنیدم و گمان کردم که صدای توپ نظامی است که برای اعلان وقت افطار، شلیک می‌شود؛ لذا من به همراه دوستان، خویشاوندان و مادرم افطار کردیم اما کمی بعد از این که آب نوشیدیم، صدای اذان مغربِ منطقه‌ی مکه‌ی مکرمه بلند شد. آیا باید روزه‌ی آن‌ روز را دوباره بگیریم؟

جواب:

خیر، واجب نیست که روزه‌ی آن ‌روز را دوباره بگیرید؛ یعنی روزی که بعد از شنیدن صدای توپ نظامی، گمان کرده‌اید که خورشید غروب کرده در حالی ‌که چنین نبوده است. همچنین ممکن است صدای توپ نظامی همراه با غروب خورشید بوده و اذان را با تأخیر گفته باشند. به هر حال شایسته است که همگی بدانند (این را به سؤال کننده و تمام شنوندگان می‌گویم) که هر کس با این تصور که خورشید غروب کرده است افطار نموده و بخورد و بیاشامد سپس مشخص شود که خورشید غروب نکرده است، روزه‌اش درست بوده و واجب نیست که دوباره روزه بگیرد؛ فقط واجب است به محض فهمیدن این که هنوز وقت روز است، از خوردن و نوشیدن دست بکشد اما قضای آن روزه بر او واجب نیست.

در صحيح بخاري از حدیث اسماء دختر ابوبكر I ثابت است که می‌گفت: «أفطرنا على عهد النَّبِيّ ﷺ يومَ غيم ثم طلعت الشمس»[۱] : (در زمان رسول الله ﷺ در یک روز ابری افطار کردیم سپس خورشید آشکار شد)؛اما رسول الله ﷺ آنان را به انجام قضای آن روزه دستور نداد. اگر چنین دستوری می‌داد، حتما نقل می‌شد و اگر قضای آن روزه بر آنان واجب بود، رسول الله ﷺ آنان را به انجامش دستور می‌داد زیرا تبلیغ دین بر او واجب است. همچنین زیرا الله ﷻ حفظ و نگهداری از شریعت را بر عهده گرفته است و وقتی برای ما نقل نشده که آنان را به قضای روزه امر کرده باشد، دانسته می‌شود که اصلا چنین دستوری به آنان داده نشده ‌است.

این یکی از مصادیق فرموده‌ی عام و ثابت الله À است که می‌فرماید: {رَبَّنَا لا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا} [البقرة: ۲۸۶] : (پروردگارا! اگر از یاد بردیم یا اشتباه کردیم، ما را بازخواست ننما). الله ﷻ می‌فرماید: «قد فعلت»[۲] : (چنین کردم). این آیه‌، یک قاعده‌ی ارزشمند از اصول شريعت است که استثنا ندارد و با در کنار هم قرار گرفتن دليل خاص (حديث اسماء) در این مسئله و دليل عام (آیه‌ی مذکور) آشکار می‌شود که قضای این روزه‌ بر شما واجب نیست.

۱-تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: في شهر رمضان الماضي ذهبتُ إلى مكة لأداء العمرة، وقبل الأذان بحوالي خمس دقائق تقريبا سمعت صوتا، وكنتُ خارج الحرم، فحسبته صوت مدفع الإفطار، فأفطرت أنا ومجموعة من زملائي وأقاربي ووالدتي، وبعد قليل – أي بعد أن شربنا الماء – ارتفع صوت أذان المغرب لمنطقة مكة المكرمة، فهل يجب علينا إعادة صوم ذلك اليوم؟

فأجاب رحمه الله تعالى: لا يجب عليكم إعادة صيام ذلك اليوم الذي أفطرتم فيه قبل الغروب ظنا منكم أن الشمس قد غربت بعدما ما سمعتم صوت المدفع، على أنه يمكن أن يكون صوت المدفع على غروب الشمس ولكن تأخر الأذان، وعلى كل حال فينبغي أن يعلم – وأقوله لك أيها السائل ولجميع المستمعين – أنَّ كلَّ مَن أفطر وأكل وشرب ظانا أن الشمس قد غربت، ثم تبيَّن أنها لم تغرب، فإن صومه صحيح، ولا يجب عليه إعادة ذلك اليوم، وإنما يجب عليه الامتناع عن الأكل والشرب من حين يعلم أنه في النهار، فلا يجب عليه قضاء ذلك اليوم.

فقد ثبت في صحيح البخاري من حديث أسماء بنت أبي بكر رضي الله عنها و عن أبيها قالت: «أَفْطَرْنَا عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ غَيْمِ، ثُمَّ طَلَعَتِ الشَّمْسُ». ولم يأمرهم النبي صلى الله عليه وسلم بقضاء ذلك اليوم؛ إذ لو أمرهم لَنُقِلَ، ولو كان واجبًا عليهم القضاء لأمرهم به النبي ها و لوجوب التبليغ عليه؛ لأن الشريعة قد تكفل الله -تبارك وتعالى- بحفظها، فلما لم يُنْقَل إلينا أنهم أمِرُوا بقضاء الصوم علم أنهم لم يؤمروا به.

ثم إن هذا فرد من أفراد العموم الثابت في قوله تعالى: ﴿ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأنا ﴾ [البقرة: ٢٨٦]. فقال الله تعالى: «قَدْ فَعَلْتُ». فهذه الآية العامة قاعدة عظيمة من أصول الشريعة لا يَشُدُّ عنها شيء، وإذا اجتمع في هذه المسألة الدليل الخاص – وهو حديث أسماء – وهذا الدليل العام تبيَّن أنه لا قضاء عليكم.