(۳۸۲۸) سوال: از فردی شنیدم که اگر کسی در رمضان عمره انجام بدهد، جایز نیست روزه‌اش را بخورد زیرا وی برای انجام یک عبادت نفل و مستحب رفته است لذا جایز نیست عبادت فرض را ترک کند؛ در حالی که ما وقتی برای ادای عمره می‌رویم، روزه نمی‌گیریم اما با شنیدن این سخن، دچار تردید شده‌ایم. حکم این مسئله چیست؟
جواب:
کسی که برای ادای عمره در رمضان روانه‌ی مکه می‌شود، می‌تواند به محض خروج از شهر خودش تا این که به شهرش باز گردد، روزه نگیرد حتی اگر تمام ماه رمضان را در مکه بماند؛ زیرا ثابت است که رسول الله ﷺ مكه را در سال هشتم هجری در ماه رمضان فتح نمود و بقیه‌ی ماه را روزه نگرفت[۱]؛ با این که ایشان در روز هجدهم یا بیستم که ده روز پایانی ماه است، وارد مکه شد و این ده روز، بهترین شب‌ها و روزهای آن است اما با این وجود، روزه نگرفت همان طور که در صحيح بخاري از حديث ابن عباس J ثابت شده است.
تردیدی نیست که رسول الله ﷺ بیش از سایر مردم به انجام کار خیر و درست می‌پرداخت و علاقه داشت و وی برای امتش تشریع‌کننده بوده است اما ایشان از این رخصتی که الله À فراهم نموده، استفاده کرد لذا در دهه‌ی آخر رمضان و در قلب مكه، روزه نگرفت.
بدون تردید فردی که فتوا داده این کار جایز نیست و استدلال نموده که روزه‌ی رمضان، واجب است و ادای عمره، سنت است به جهل مرکّب، دچار می‌باشد زیرا جاهل و نادان است اما خودش از جهل خویش بی‌خبر است؛ بنا بر نصّ قرآن و اجماع علمای امت، گرفتن روزه‌ی رمضان در سفر، واجب نیست زیرا الله ﷻ می‌فرماید: {شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنْ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمْ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ} [البقرة: ۱۸۵] : (ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است؛ قرآن که مایه‌ی هدایت مردم و روشنگری‌هایی از هدایت و جدایی حق از باطل است؛ هر کس ماه رمضان را دریابد، باید آن را روزه بگیرد و هر کس بیمار یا در سفر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را روزه بگیرد).
بنابراین بر اساس قرآن، سنت و اجماع مسلمانان بر مسافر، واجب نیست که روزه بگیرد؛ ابن عباس I می‌گفت: «قد صام رسول الله ﷺ وأفطر؛ فمن شاء صام ومن شاء أفطر»[۲] : (رسول الله ﷺ روزه گرفته و روزه نگرفته است لذا هر کس می‌خواهد روزه بگیرد و هر کس می‌خواهد روزه نگیرد). هیچ یک از علما نیز نگفته‌اند که سفر در ماه رمضان، حرام است مگر این که سفر واجب باشد. حتی اگر فرض کنیم که سفر واجب باشد نیز می‌توان گفت: هیچ چیزی واجب‌تر از اركان پنج‌گانه‌ی اسلام نیست و چیزی که واجب باشد را بعد از رمضان نیز می‌توان جبران کرد! که در این صورت باید بگوییم: در ماه رمضان به هیچ سفر واجب و غير واجب نرو! اما هیچ کس چنین سخنی نگفته است بلکه برای مسلمان جایز است که در رمضان به سفر مباح برود و روزه نگیرد؛ هر چند که این سفرش برای تفریح باشد و در این مورد، گناهی مرتکب نشده است؛ اما اگر فرض بگیریم که فردی سفر کند تا روزه نگیرد و به مسافرت برود تا بهانه‌ای برای خوردن روزه داشته باشد، در این صورت می‌گوییم: این سفر، حرام است یعنی حرام است که سفر کند و روزه‌اش را بخورد زیرا بهانه‌تراشی و نیرنگ بستن برای انجام ندادن چیزی که الله À فرض نموده است فریضه‌های الله À را ساقط و لغو نمی‌کند اما بنا بر نصّ شرعی و اجماع علما اگر کسی برای هدفی غیر از روزه خوردن، سفر کند جایز است که روزه نگیرد.
کسی که چنین فتوایی داده را نصیحت می‌کنم که از الله ﷻ پروا کند، حق الله À را بشناسد و در برابر الله ﷻ و پیامبرش ﷺ ادب را رعایت کند؛ الله ﷻ می‌فرماید: {وَلا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمْ الْكَذِبَ هَذَا حَلالٌ وَهَذَا حَرَامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لا يُفْلِحُونَ مَتَاعٌ قَلِيلٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ} [النحل: ۱۱۶-۱۱۷] : (با دروغی که بر زبانتان جاری می‌شود، نگویید: این حلال است و آن حرام است تا به دروغ به الله افترا بزنید؛ حتما کسانی که به الله دروغ می‌بندند، رستگار نخواهند شد. بهره‌ی اندکی است و عذابی دردناک دارند). همچنین می‌فرماید: {قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّي الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لا تَعْلَمُونَ} [الأعراف: ۳۳] : (بگو: پروردگارم قطعا کارهای ناشایستِ آشکارا و پنهانی، گناه، سرکشی به ناحق، این که چیزی را شریک الله قرار دهید که دلیلی بر آن نازل نکرده و این که به الله چیزی نسبت دهید که علمی به آن ندارید را حرام نموده است)؛ این یک نصّ صریح در تحریمِ نسبت دادن سخنی بدون علم و آگاهی به الله À است که سخن در مورد ذات الله À، نام‌ها، صفات، افعال و احکام وی را شامل می‌شود. همه‌ی این‌ها حرام است و برای هیچ کس جایز نیست که چنین جسارت کند و بدون علم و آگاهی، فتوا دهد. بدون تردید فتوای بدون علم و آگاهی با وجود حرام بودنش، رفتار بی‌ادبانه نسبت به الله À و پیامبرش ﷺ است زیرا فتوا دادن بدون علم، پیش‌دستی کردن در برابر الله À و پیامبرش ﷺ می‌باشد در حالی که الله ﷻ می‌فرماید: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ} [الحجرات: ۱] : (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در برابر الله و پیامبرش پیش‌دستی نکنید و از الله پروا کنید که الله بسیار شنوا و دانا است).
این شخص و امثال او را نصیحت می‌کنم که بدون علم و آگاهی، چیزی را به الله À نسبت ندهند و بدون علم به مردم فتوا ندهند؛ زیرا مفتي، پیام‌رسان و مبلّغی از سوی الله ﷻ است لذا کسی که جایگاه خود، جایگاه پروردگار خویش و شریعتش را می‌داند، باید از الله À پروا نماید و درنگ و صبر نماید؛ اگر الله ﷻ امامت و پیشوایی در دین را برایش مقدّر نموده باشد، آن را با شتاب‌زدگی و نافرمانی از الله À به دست نخواهد آورد؛ امامت و پیشوایی در دین فقط با صبر، خویشتن‌داری، درنگ و تقوا به دست می‌آید چنان که الله ﷻ می‌فرماید: {وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ} [السجدة: ۲۴] : (برخی از آنان را هنگامی که صبر نمودند و به آیات ما یقین داشتند، امامان و پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می‌کردند). بنابراین باید صبر کند تا علم و حکمت از سوی الله À برایش فراهم شود و در این هنگام است که بنا بر آن‌چه الله À به وی عطا نموده سخن می‌گوید تا پیشوا و امام باشد. از الله ﷻ برای خود و برادران مؤمن خویش می‌خواهم که ما را با گفتار استوار، پایدار و ثابت‌قدم گرداند و از این که بدون علم و آگاهی چیزی را به وی نسبت دهیم به او پناه می‌بریم.
۱- صحیح مسلم: کتاب الصيام باب جواز الصوم والفطر في شهر رمضان للمسافر…، شماره (١١١٤).
۲- صحیح بخاری: كتاب الصوم، باب من أفطر في السفر ليراه الناس، شماره (١٩٤٨).
