(۳۴۲۵) سوال: خانواده‌ی میت بعد از مرگ او می‌توانند به جایش صدقه دهند و آیا روزه، تلاوت قرآن و تسبیح به میت اهدا می‌شو با دانستن اینکه حدیثی را از رسول الله ﷺ به یاد دارم که می‌فرماید: «كل تسبيحة صدقة، وكل تحميدة صدقة، وكل تهليلة صدقة، وكل تكبيرة صدقة» یعنی: (هر گفتن سبحان الله، الحمدلله، لا اله الا الله و الله اکبر صدقه است). و آیا تسبیح اگر اهدای آن به میت جایز باشد از جمله صدقات محسوب می‌شود؟

جواب:

صدقه دادن از جانب میت جایز است؛ زیرا سعد بن عباده  Ð از رسول الله ﷺ سوال نمودند آیا از جانب مادرش درخت نخلش که در مدینه است را صدقه بدهد، رسول الله ﷺ به ایشان اجازه دادند. و در صحیح بخاری آمده است: «مردی به پیامبر ﷺ گفتند: مادرم ناگهانی دچار مرگ شدند و گمان می‌کنم اگر صحبت می‌کردند صدقه می‌دادند، آیا برای او پاداش وجود دارد اگر از جانب او صدقه دهم، فرمودند: بله.» لذا دلالت می‌دهد بر اینکه صدقه دادن از جانب میت جایز است و میت از آن بهره‌مند می‌شود همچنین از رسول الله ﷺ ثابت است که فرمودند: «من مات وعليه صيام صام عنه وليه» یعنی: (کسی که فوت نمود و روزه‌ی واجبی بر او بود ولی او به جایش روزه بگیرد). یعنی: اگر خواست.

همچنین انجام دادن حج از جانب میت نیز این گونه است، حال حج چه به وسیله‌ی نذر باشد و چه با اصل شرع فرض شده باشد، در حدیثی آمده که: «زنی از جهینه به نزد پیامبر ﷺ آمد سپس گفت مادرم نذر نموده که حج انجام دهد اما حج را انجام نداد تا اینکه فوت نمود ؛ آیا به جای او حج انجام دهم؟ فرمود: بله! به جای او حج انجام بده، آیا اگر بر مادرت دینی بود تو آن را پرداخت می‌کردی؟ لذا دین الله را پرداخت نموده که الله به نسبت وفای دین مستحق‌تر است».

علماء در بقیه‌ی آنچه در سنت از اعمال نیک نیامده است که به میت اهدا می‌شود و به او سود می‌رساند یا خیر بر دو قول اختلاف نموده‌اند و صحیح این است که این کار جایز است؛ لذا جایز است که لا اله الا الله، سبحان الله، الله اکبر، صدقه‌ی مال و دیگر اعمال صالح اهدا شود، اما بهتر این است که صدقه داده نشود، لا اله الا الله گفته نشود، سبحان الله گفته نشود که به میت ثواب آن اهدا شود؛ زیرا اگر این کارها بهتر بودند رسول الله ﷺ به آن دستور می‌دادند و امتش را به آن تشویق می‌نمودند تا اینکه انجام دهند و از عادت سلف صالح این نبوده که این کارها را آن طور که مردم هر روز انجام می‌دهند انجام دهند حتی برخی از مردم چه بسا که بیشتر سنت‌هایشان را برای مردگانشان مانند: مادر، پدر، عمو، دایی و شبیه این‌ها قرار می‌دهند.

بنابراین خلاصه‌ی جواب این است که دعا برای میت بهتر از صدقه، لا اله الا الله، نماز، روزه، عمره و حج است و دلیل آن فرموده‌ی پیامبر ﷺ است: «إِذَا مَاتَ الإنْسَانُ انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له.» یعنی: (هرگاه فرزند آدم بميرد عمل او قطع می‌شود مگر از سه چيز: صدقه‌ی جاريه، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالحی که برای او دعا کند). پیامبر ﷺ عملی را ذکر ننمودند و نفرمودند که فرزند صالحی که به جای او صدقه می‌دهد یا روزه می‌گیرد یا نماز می‌خواند یا حج انجام یا عمره انجام می‌دهد بلکه فرمود: فرزند صالحی که برایش دعا می‌کند؛ لذا دعا برای میت بهتر از صدقه دادن است اما اگر صدقه داد جایز است و پاداش آن به میت می‌رسد و با اجازه‌ی الله از پاداش آن بهره‌مند می‌شود.