(۳۴۲۲) حکم اعمال نیکو برای هدیه ثواب به همسر فوت‌شده

(۳۴۲۲) سوال: شوهری داشتم که با او حدود سی و پنج سال زندگی کردم و تمام حقوق شرعی‌ام را ادا می‌کرد تا جایی که مرا در صدقه یا نمازش مشارکت می‌داد؛ آیا جایز است برایم که بعد از نمازم دو رکعت نماز بخوانم که ثوابش برای شوهرم باشد؟ چه اعمالی باعث می‌شود که پاداشش به میت برسد؟

جواب:

این مسئله مبنی بر اهدای تقربات برای مردگان است به معنای اهدای ثواب عمل است زمانی که انسان آن را برای مرده‌ای از مردگان انجام دهد و این مسئله در سنت وارد شده که دلالت بر جواز آن می‌دهد و از پیامبر ﷺ ثابت شده که به سعد بن عباده Ð اجازه دادند که از جانب مادرش درخت نخلش را صدقه دهد.[۱] و در صحیح بخاری آمده است: «مردی به پیامبر ﷺ گفتند: مادرم ناگهانی دچار مرگ شد و گمان می‌‌کنم اگر صحبت می‌کرد صدقه می‌‌داد، آیا برای او پاداش وجود دارد اگر از جانب او صدقه دهم، فرمودند: بله.»[۲]

صحیح این است که اهدای تقربان به اموات جایز است و پاداش آن به آن‌ها می‌رسد، اما مشهور نیست یعنی از اموری که فعل آن مطلوب باشد نیست و به همین دلیل پیامبر ﷺ به آن راهنمایی نکردند زمانی که فرمودند: «إِذَا مَاتَ الإنْسَانُ انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له.»[۳]

فرمود برای او دعا می‌کند و نفرمود او را عبادت می‌کند یا برای او عمل صالحی انجام می‌دهد یا شبیه این‌ها، بنابراین از امور مشروع نیست بلکه از اموری است که فعل آن جایز است با این وجود شایسته نیست که انسان همیشه همان‌ طور که سوال کننده گفتند اعمال خود را به این مردگان اهدا نماید که مثلا هرگاه نماز می‌خواند برای همسرش نیز دو رکعت نماز می‌خواند این عمل نزد سلف H مشهور نبوده و آن‌ها فقط آن را انجام می‌دادند اما همیشگی و به عنوان یک سنت راتبه نبوده است.

اگر کسی بگوید: چگونه می‌گویید: این کار مشهور نیست اما با این وجود رسول الله ﷺ به این کار اجازه دادند، می‌گوییم: بله! یک فعل امکان دارد جایز باشد اما مشهور نباشد و اگر چه در زمان رسول الله ﷺ انجام داده می‌شد، در حدیثی وجود دارد: «پیامبر ﷺ شخصی را همراه با لشکری فرستادند و ایشان در نماز در پایان تلاوت سوره اخلاص را می‌‌خواندند، زمانی که برگشتند این قضیه را به پیامبر ﷺ بازگو نمودند، فرمود: از او سوال کنید چرا این کار را انجام داده است؟ از او پرسیدند، گفت: زیرا صفت الله B است و من دوست دارم که این را بخوانم پیامبر ﷺ فرمود: به او خبر دهید که الله B او را دوست دارد».

پیامبر ﷺ او را بر این عمل تایید نمود اما با این وجود برای امتش تشریع نمرد که مانند این صحابی انجام دهند و ایشان ﷺ نیز مانند فعل این شخص انجام نمی‌دادند.

(۱⁾ [تخریج آن گذشت.]

(۲⁾ [تخریج آن گذشت.]

(۳⁾ [تخریج آن گذشت.]

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

تقول السائلة: كان لي زوج عشت معه مدة لا تقل عن خمس وثلاثين سنة، وكان يقوم بكل حقوقي الشرعية، إلى درجة أنه كان يشركني معه في صدقته أو صلاته، فهل يجوز لي أن أتبع صلاتي بركعتين يكون ثوابها لزوجي؟ وما الأعمال التي يصل ثوابها إلى الميت؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: هذه المسألة مَبْنِيَّةٌ على إهداء القُرَب للأموات، بمعنى: إهداء ثواب العمل إذا عمله الإنسان لميت من أمواته، وهذه المسألة وردت السُّنَّة بما يدل على جوازها، فإنه قد ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم أَنه أَذِنَ لسعد بن عبادة أن يتصدق لأمه بمِخْرَافه، وفي صحيح البخاري رحمه الله: «أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ أُمِّي افْتُلِتَتْ نَفْسُهَا، وَأَظُنُّهَا لَوْ تَكَلَّمَتْ تَصَدَّقَتْ، فَهَلْ لَهَا أَجْرٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ». فالصحيح أن إهداء القُرب إلى الأموات جائز والثواب يصل إليهم، ولكنه ليس من المشروع، يعني: ليس من الأمور المطلوب فعلها، ولهذا لم يُرْشِد النبي صلى الله عليه وسلم إليه حينما قال: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ». فقال : يدعو له، ولم يقل: يعبد له، أو يعمل له عملا صالحا، أو ما أشبه ذلك. وعلى هذا فإنه ليس من الأمر المشروع، بل هو من الأمر الجائز فعله، ومع ذلك فليس من الحَسَن أن يكون الإنسان يُهْدِي إلى هؤلاء الأموات دائما كما تريده السائلة: كلما صَلَّتْ صَلَّتْ لزوجها ركعتين، فإن هذا العمل لم يكن معروفًا عند السلف، وإنما كانوا يفعلونه لا على سبيل الاستمرار والدوام والسُّنَّة الراتبة.

فإذا قال قائل: كيف تقولون: إنه ليس بمشروع مع أنه فُعِلَ بإذن الرسول ؟ قلنا: نعم، فإن الشيء قد يكون جائزا غير مشروع، ولو فُعِلَ في عهد الرسول صلى الله عليه وسلم؛ ففي الحديث: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بَعَثَ رَجُلًا عَلَى سَرِيَّةِ، وَكَانَ يَقْرَأُ لأَصْحَابِهِ فِي صَلَاتِهِمْ فَيَخْتِمُ بِـ ﴿ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ﴾ [الإخلاص: ١]، فَلَمَّا رَجَعُوا ذَكَرُوا ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «سَلُوهُ لِأَيِّ شَيْءٍ يَصْنَعُ ذَلِكَ؟»، فَسَأَلُوهُ، فَقَالَ: لِأَنَّهَا صِفَةُ الرَّحْمَنِ، وَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَقْرَأَ بِهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَخْبِرُوهُ أَنَّ اللَّهَ يُحبه». فأقره النبي صلى الله عليه وسلم على هذا العمل، ومع ذلك فإنه لم يَشْرَعُ لأمته أن يفعلوا كفعله، وهو صلى الله عليه وسلم أيضًا لم يكن يفعل كفعل هذا الرجل.