(۲۳۳۶) سوال: آیا بالا بردن دستان در دعا بعد از نماز فرض جایز است؟ و آیا استفاده از تسبیح برای تسبیح گفتن جایز است؟

جواب:

می‌گوییم: از آداب و اسباب اجابت دعا این است که انسان دستانش را هنگام دعا بلند کند ولی شایسته است که بداند بالا کردن دست در هنگام دعا دارای اقسام است:

قسمت اول: قسمتی بدعی است که از آن نهی شده است مثل بالا کردن دست شخص خطیب هنگام خطبه‌ی جمعه: پس صحابه بر بِشر بن مروان که در هنگام خطبه دستانش را بالا برد انکار کردند مگر این که خطیب دعای بارش یا توقف باران را کند که از رسول الله ﷺ ثابت است که: «أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ بَابٍ كَانَ وِجَاهَ الْمِنْبَرِ، وَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَائِمٌ يَخْطُبُ، فَاسْتَقْبَلَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَائِمًا، فَقَالَ : يَا رَسُولَ اللَّهِ، هَلَكَتِ الْمَوَاشِي، وَانْقَطَعَتِ السُّبُلُ، فَادْعُ اللَّهَ يُغِيثُنَا، قَالَ : فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَدَيْهِ فَقَالَ : ” اللَّهُمَّ اسْقِنَا، اللَّهُمَّ اسْقِنَا، اللَّهُمَّ اسْقِنَا “. قَالَ أَنَسٌ : وَلَا وَاللَّهِ مَا نَرَى فِي السَّمَاءِ مِنْ سَحَابٍ، وَلَا قَزَعَةً ، وَلَا شَيْئًا وَمَا بَيْنَنَا وَبَيْنَ سَلْعٍ مِنْ بَيْتٍ وَلَا دَارٍ، قَالَ : فَطَلَعَتْ مِنْ وَرَائِهِ سَحَابَةٌ مِثْلُ التُّرْسِ، فَلَمَّا تَوَسَّطَتِ السَّمَاءَ انْتَشَرَتْ، ثُمَّ أَمْطَرَتْ، قَالَ : وَاللَّهِ مَا رَأَيْنَا الشَّمْسَ سِتًّا، ثُمَّ دَخَلَ رَجُلٌ مِنْ ذَلِكَ الْبَابِ فِي الْجُمُعَةِ الْمُقْبِلَةِ وَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَائِمٌ يَخْطُبُ، فَاسْتَقْبَلَهُ قَائِمًا، فَقَالَ : يَا رَسُولَ اللَّهِ، هَلَكَتِ الْأَمْوَالُ، وَانْقَطَعَتِ السُّبُلُ، فَادْعُ اللَّهَ يُمْسِكْهَا. قَالَ : فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ : ” اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا، اللَّهُمَّ عَلَى الْآكَامِ ، وَالْجِبَالِ، وَالْآجَامِ، وَالظِّرَابِ ، وَالْأَوْدِيَةِ، وَمَنَابِتِ الشَّجَرِ “. قَالَ : فَانْقَطَعَتْ وَخَرَجْنَا نَمْشِي فِي الشَّمْسِ»[۱] (مردی در روز جمعه از دروازه‌ای که روبروی منبر بود وارد شد که رسول الله ﷺ ايستاده در حال ايراد خطبه بود. پس رو به رسول الله ﷺ ايستاد و سپس گفت: ای رسول الله [در اثر خشکسالی] اموال و دارايی ها از بين رفت و راه ها قطع شد، از اللهÀ بخواه تا بر ما باران نازل کند. انس بن مالکJ می گوید: آنگاه رسول الله ﷺ  دستان خود را به سوی آسمان بلند کرده و فرمود: «اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا»: «بار الها، بر ما باران نازل فرما؛ بار الها، بر ما باران نازل فرما؛ بار الها، بر ما باران نازل فرما». انس J می گوید: به الله قسم هيچ ابر يا تکه ابر کوچکی در آسمان نمی ديديم و بين ما و کوه سلع-کوه کوچکی در مدینه که تا الان معروف است- هيچ خانه و منزلی وجود نداشت. آنگاه از پشت کوه سلع تکه ابری مانند سپر جنگی ظاهر شد؛ هنگامی که به وسط آسمان رسيد گسترده شد و سپس شروع به ريزش باران کرد. به الله قسم يک هفته ی کامل خورشيد را نديديم. وضعیت به همین منوال بود که در جمعه ی آينده، از همان در مردی درحالی وارد مسجد شد که رسول الله ﷺ ايستاده در حال ايراد خطبه بود. پس رو به رسول الله ﷺ کرد و گفت: يا رسول الله، [در اثر ريزش زياد باران] اموال و دارايی ها از بين رفت و راه ها ويران شد؛ از خداوند بخواه تا ريزش باران را قطع کند. انس  می گويد: رسول الله ﷺ  دستان خود را به سوی آسمان بلند کرده و دست به دعا برداشت و فرمود: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلا عَلَيْنَا, اللَّهُمَّ على الآكَامِ وَالظِّرَابِ وَبُطُونِ الأَوْدِيَةِ وَمَنَابِتِ الشَّجَر»: «بارالها اين باران را بر اطراف مدينه نازل فرما نه بر خود مدينه؛ بار الها، آن را بر کوه ها و تپه ها و در دل دره ها و محل رويش درختان نازل فرما». انس می گوید: آنگاه آسمان از بارش باران باز ايستاد و درحالی از مسجد خارج شديم که خورشيد بر ما می تابيد) و برای همین بر خطیبی که در هنگام دعای خطبه‌ی جمعه دستش را بالا می‌کند انکار می‌شود مگر برای طلب یا توقف باران که نص برای آنها آمده است.

قسمت دوم: سنت بر عدم بالا کردن دست دلالت می‌کند مانند دعای بین دو سجده و بعد از تشهد پس سنت دلالت دارد که انسان دستانش در بین دو سجده و تشهد بر روی رانش بگذارد و در این حالت دستانش را بلند نمی‌کند.

قسمت سوم: آنچه دلیل بر بالا بردن آن دلالت می‌کند که از آداب دعا می‌باشد و آن مواضعی غیر از جاهای است که در آن عدم بلند کردن دست ثابت شده باشد و در این صورت می‌گوییم: اگر انسان بعد از نماز دعا کرد که در این موضع از رسول الله ﷺ وارد نشده است که دستش را هنگامی که از نماز فرض یا سنت فارغ می‌شود بالا کند پس از سنت نیست که بعد از نماز فرض و سنت برای دعا دستت را بالا کنی بلکه شایسته نیست که دعا را به بعد از سلام به تأخیر بیاندازی و افضل آن است که قبل از سلام دعا کنی زیرا رسول الله ﷺ به راهنمایی می‌کند هنگامی در حدیث ابن مسعود J تشهد را ذکر کرد فرمود: «ثُمَّ لْيَتَخَيَّرْ مِنَ الدُّعَاءِ»[۲] (سپس هر دعایی که دارد را از الله درخواست کند) پس انسان مأموم است که قبل از سلام الله را بخواند اما هنگامی که سلام داد و از نماز بیرون آمد از مقامی که خاص در برابر الله À قرار داشت جدا شده و از حکمت نیست که انسان دعایش را از این حالت به بعد نماز به تأخیر بیاندازد.

خلاصه: افضل این است که کسی که اراده دارد دعا کند قبل از سلام دادن این کار بکند و این چیزی است که رسول الله ﷺ بدان امر کرده است.

[۱] رواه البخاری (۱۰۱۳) و مسلم (۸۹۷).

[۲] تخریج آن گذشت.