(۱۴۸۵) سوال: باطل‌کننده‌های وضو که اگر یکی از آن‌ها برای شخصی رخ دهد وضویش باطل می‌شود، کدام است؟

جواب:

این سؤال در واقع حاوی سه پرسش است که به جواب هر کدام می‌پردازیم:
سؤال اول: آیا استحمام، جایگزین وضو می‌شود؟ می‌گوییم: اگر استحمام به خاطر جنابت باشد، جایگزین وضو می‌شود زیرا اللهB می‌فرماید: {وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا} [المائدة: ۶] : (اگر جُنُب بودید، طهارت گرفته و غسل کنید). بنابراین اگر فرد در حالت جنابت باشد و در آب برکه، رودخانه یا شبیه آن فرو رود و نیت پاک شدن از جنابت کند، حدث اصغر (بی‌وضویی) و حدث اکبر (جنابت) از وی رفع می‌شود؛ زیرا الله B در حالت جنابت، فقط واجب نموده است که تمام بدن را با آب بشوییم، هر چند که بهتر است مسلمان قبل از غسل جنابت، وضو بگیرد زیرا رسول الله ﷺ: «إذا اغْتَسَلَ من الجنابة غَسَل يديه، وَتَوَضَّأ وُضُوءَه للصَّلاة، ثمَّ اغْتَسَل، ثُمَّ يُخَلِّلُ بِيَدِهِ شَعرَهُ، حَتَّى إِذَا ظَنَّ أنَّه قَد أَرْوَى بَشَرَتَهُ، أَفَاض عليه الماءَ ثَلاثَ مرَّات؛ ثمَّ غَسَلَ سَائِرَ جَسَدِهِ» : (رسول الله ﷺ هرگاه غسل جنابت انجام می‌داد، دو دست خود را می‌شست و همانند نماز، وضو می‌گرفت سپس تمام بدنش را می‌شست. سپس با دستش موی سرش را خلال می‌نمود تا این ‌که مطمئن می‌شد آب را به پوست سرش رسانده است؛ سه مرتبه بر بدنش آب می‌ریخت سپس سایر بدنش را می‌شست).
اگر استحمام برای تمیز شدن و خنک شدن باشد، جایگزین وضو نیست زیرا این کار، عبادت محسوب نمی‌شود بلکه چنین استحمامی جزو عادت‌ها و کارهای روزمره است، هر چند که دین به رعایت پاکیزگی و نظافت فرمان می‌دهد اما منظور از آن، عام و به طور مطلق می‌باشد با هر چیزی که نظافت و پاکیزگی حاصل شود. به هر حال اگر استحمام برای خنک شدن یا نظافت باشد، جایگزین وضو نمی‌شود.
سؤال دوم: آیا کشف و نمایان شدن عورت، وضو را باطل می‌کند؟ جواب: خیر، وضو ر باطل نمی‌کند. حتی اگر کسی به آن نگاه کند نیز وضوی هیچ کدام از این دو فرد باطل نمی‌شود، هر چند نزد که مردم عوام یا برخی از آنان، کشف عورت یا نگاه کردن به آن را باطل کننده‌ی وضو می‌دانند اما این سخن هیچ دلیل و اساسی ندارد.
سؤال سوم: باطل‌کننده‌ها‌ی وضو کدام است؟ درباره‌ی آن‌ بین علما اختلاف ‌نظر وجود دارد اما مواردی که باطل کننده بودن آن با دلیل ثابت شده است را بر می‌شماریم:
۱- هر چیزی که از دو شرمگاه خارج شود؛ یعنی هر چیزی که از شرمگاه جلو یا عقب بدن بیرون آید. بنابراین هر چیزی که از شرمگاه جلو یا عقب بدن از جمله ادرار، مدفوع، باد، مَنِی و مَذی بیرون آید، وضو را باطل می‌کند. واضح است که خروج منی همراه با شهوت، غسل را واجب می‌کند. اگر مذی از بدن خارج شود، واجب است که شخص آلت تناسلی و بیضه‌ها را شسته و سپس وضو بگیرد.
۲- خواب در صورتی که زیاد و سنگین باشد؛ به گونه‌ای که شخصِ خوابیده متوجه باطل شدن وضویش نشود اما اگر خواب، سبک باشد به طوری که اگر وضوی فرد باطل شود متوجه گردد، وضویش باطل نمی‌شود و فرقی ندارد که دراز کشیده، تکیه زده یا به طور عادی نشسته باشد. مهم این است که آیا حضور قلب و توجه دارد یا خیر؟ اگر حواسش باشد و متوجه باطل شدن وضو گردد، وضویش باطل نمی‌شود اما در غیر این صورت، واجب است که وضو بگیرد؛ زیرا صرفا خواب به تنهایی باطل‌کننده نیست بلکه در حالت خواب، احتمال باطل شدن وضو وجود دارد لذا باطل شدن وضو منتفی بود و رخ نداد چون اگر رخ دهد انسان آن را احساس می‌کند، وضو باطل نمی‌شود. دلیل این ‌که صرفا خواب به تنهایی باطل‌کننده نیست، همین است که خواب سبک، وضو را باطل نمی‌کند و اگر صرفا خواب به تنهایی باطل‌کننده بود، کم و زیادش فرقی نداشت مانند ادرار که کم و زیادش، وضو را باطل می‌کند.
۳- خوردن گوشت شتر؛ یعنی شتر نر یا ماده. اگر کسی گوشت شتر بخورد، وضویش باطل می‌شود و فرقی ندارد که خام یا پخته باشد زیرا در حديث جابر بن سمرة Ð ثابت است که از رسول الله ﷺ پرسیده شد: آیا با خوردن گوشت گوسفند، وضو بگیریم؟ فرمود: (اگر خواستی وضو بگیر). پرسیدند: آیا با خوردن گوشت شتر، وضو بگیریم؟ فرمود: (بله، وضو بگیر).
اين كه رسول الله ﷺ وضو گرفتن بعد از خوردن گوشت گوسفند را اختیاری دانست دلیلی بر این است که وضو گرفتن بعد از خوردن گوشت شتر، اختیاری نیست بلکه واجب است. بنابراین وضو گرفتن بعد از خوردن گوشت شتر، واجب است و تفاوتی ندارد که خام یا پخته باشد و فرقی بین گوشت قرمز و گوشت غیر قرمز نیز وجود دارد لذا خوردن هر یک از جگر، روده، معده، قلب، چربی و… از اعضای شتر، وضو را باطل می‌کند. هر چیزی که شامل حکم گوشت شود، وضو را باطل می‌کند لذا تمام اعضای شتر همین حکم را دارد زیر رسول الله ﷺ مشخص نفرمود که کدام عضو شتر، باطل‌کننده است در حالی که می‌دانست که مردم علاوه بر گوشت، از دیگر اعضای شتر نیز می‌خورند و اگر حکم فرق می‌کرد رسول الله ﷺ آن را برای مردم بیان می‌نمود تا در دین خود علم و بصیرت داشته باشند.
همچنین در شریعت اسلامی، هیچ حیوانی را نمی‌شناسیم که درباره‌ی اعضای گوناگونش، احکام متفاوتی داشته باشد؛ لذا حیوان، یا حرام یا حلال است و یا وضو را باطل می‌کند یا وضو را باطل نمی‌کند اما این که قسمتی از یک حیوان حکمی داشته باشد و قسمت دیگرش دارای حکم دیگری باشد در شریعت اسلامی وجود ندارد هر چند که این مسئله در شریعت يهود وجود داشته است؛ همان طور که الله B می‌فرماید: {وَعَلَى الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ وَمِنْ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلاَّ مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوْ الْحَوَايَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ} [الأنعام: ۱۴۶] : (بر کسانی ‌که یهودی شدند، هر حیوان چنگال‌دار را حرام کردیم؛ چربی‌های گاو و گوسفند را نیز برایشان حرام نمودیم به جز چربی‌هایی که بر پشتشان و و روده‌هایشان است و چربی‌هایی که با استخوان‌ها درآمیخته باشد).
بدین خاطر است که علما اتفاق ‌نظر دارند که چربی خوک، حرام است در حالی که الله À در قرآن فقط از گوشت آن نام برده و فرموده است: {إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ به} [النحل: ۱۱۵] : (الله À فقط مردار، خون، گوشت‏ خوك و هر آن چه را كه نام غير الله بر آن برده شده باشد را بر شما حرام نموده است). هیچ اختلا‌ف نظری درباره‌ی حرام بودن چربی خوک بین اهل علم سراغ ندارم لذا می‌گوییم: گوشت شتر که در حدیث از آن نام برده شده، چربی، معده و روده را نیز شامل می‌شود. همچنین زیرا وضو گرفتن بعد از خوردن این قسمت‌‌ها از بدن شتر به احتیاط نزدیک‌تر است تا انسان رفع مسئولیت شود؛ زیرا اگر کسی از این اعضای شتر اعم از جگر، معده و روده‌ی شتر خورد سپس وضو گرفت و نماز خواند، نمازش درست است اما اگر وضو نگرفت و نماز خواند، نمازش نزد بسیاری از علما، باطل است لذا وضو گرفتن به احتیاط نزدیک‌تر است و هر آن چه چنین باشد، بهتر و اولی‌تر است زیرا انسان رفع مسئولیت می‌شود. رسول الله ﷺ نیز فرمود: «دَع ما يَرِيبُكَ إلى ما لا يَرِيبُكَ» : (چیزی را که تردید داری رها کن و به چیزی که در مورد آن تردیدی نداری عمل کن).