(۱۱۴۷) سوال: منظور این حدیث چیست که رسول اللهﷺ فرمودند: «همانا شخص عمل بهشتیان را انجام می‌دهد تا جایی که بین او بهشت فاصله‌ای نیست. اما سرنوشتش از او سبقت می‌گیرد؛ اعمال اهل جهنم را انجام می‌دهد و وارد جهنم می‌شود. همچنین شخصی است که عمل جهنمیان را انجام می‌دهد، تا جایی که بین او آتش فاصله‌ای نیست. اما؛سرنوشتش از او سبقت می‌گیرد، پس به اعمال اهل بهشت مشغول می‌گردد و به همین خاطر وارد بهشت می‌شود»^[۱]. دیگر اینکه چطور می‌شود بین این حدیث و بین این فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ جمع بست که می‌فرماید: {إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا} [کهف: ۳۰]. (ما پاداش کسی را که کار نیک انجام دهد، ضایع نمی‌گردانیم)؟

جواب:

حدیث اولی را عبدالله بن مسعود رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ روایت می‌کند که در آن رسول اللهﷺ خبر می‌دهد که شخصی اعمال اهل بهشت را انجام می‌دهد تا جایی که بین او و بهشت فاصله‌ای نیست؛ یعنی اجلش نزدیک است. اما سرنوشتش بر او سبقت می‌گیرد و عمل اهل جهنم را انجام می‌دهد و به همین خاطر وارد جهنم می‌شود. البته اینکه فرمود عمل اهل بهشت را انجام می‌دهد منظور در ظاهر و در دید مردم است، چنان که در حدیث صحیح آمده: «شخصی عمل اهل بهشت را انجام می‌دهد – یعنی مردم فکر می‌کنند – در حالی که او اهل جهنم است»^[۲]. نسأل الله العافیة.

در مورد شخص دوم نیز همین است. شخص اعمال اهل جهنم را انجام می‌دهد. اما الله به او توفیق می‌دهد و بر او منت می‌گذارد که قبل از مرگش توبه کند و به الله برگردد. به همین خاطر اعمال اهل بهشت را انجام می‌دهد و وارد بهشت می‌شود. اما آیه‌ای که ذکر کردی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا} [کهف: ۳۰]. (ما پاداش کسی را که کار نیک انجام داده، ضایع نمی‌گردانیم)، با حدیث تعارضی ندارد. الله تَبَارَكَ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا}، یعنی: (پاداش کسی را که کار نیک انجام داده) و کسی که در باطن و ظاهر، اعمالش را نیک انجام دهد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ پاداشش را ضایع نمی‌گرداند.

ولی شخص مورد اشاره، عمل اهل بهشت را انجام می‌دهد، در ظاهر چنین است و مردم فکر می‌کنند که دارد عمل اهل بهشت را انجام می‌دهد. بعد سرنوشت بر او سبقت می‌گیرد و بر این اساس، عملِ او عمل نیک نیست. با این توضیح، دیگر حدیث و آیه تعارضی با هم ندارند.

***

^[۱] صحیح بخاری: کتاب بدء الخلق، باب ذکر الملائکة، حدیث شماره (۳۰۳۶). صحیح مسلم: کتاب القدر، باب کیفیة الخلق الآدمی فی بطن أمه و کتابة رزقه و أجله و عمله و شقاوته و سعادته، حدیث شماره (۲۶۴۳). از عبدالله بن مسعود رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «إِنَّ أَحَدَكُمْ يَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ، حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا غَيْرُ بَاعٍ أَوْ ذِرَاعٍ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَيَدْخُلُهَا. وَإِنَّ الرَّجُلَ ‌لَيَعْمَلُ ‌بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا غَيْرُ ذِرَاعٍ أَوْ ذِرَاعَيْنِ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ فَيَدْخُلُهَا».

^[۲] صحیح بخاری: کتاب الجهاد و السیر، باب لا یقول فلان شهید، حدیث شماره (۲۷۴۲). صحیح مسلم: کتاب الإیمان، باب غلظ تحریم قتل الإنسان نفسه و إن من قتل نفسه بشیء عذب به فی النار و أنه لا یدخل الجنة إلا نفس مسلمة، حدیث شماره (۱۱۲). از سهل بن سعد ساعدی رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «إن الرجل ليعمل بعمل أهل الجنة – فيما يبدو للناس – و هو من أهل النار».