(۱۰۶۹) سوال: جناب شیخ، ما می‌دانیم که اگر شخصی بمیرد، اعمالش قطع می‌شود جز در سه مورد: صدقه‌ی جاریه، یا علمی که مردم از آن نفع ببرند، یا فرزند صالحی که برای او دعا کند. منظور از صدقه‌ی جاریه و علم سودمند چیست؟

جواب:

صدقه‌ی جاریه مثل بنای مسجد تا مسلمانان در آن نماز بخوانند یا خانه‌ای برای مساکین بسازد تا در آن ساکن شوند یا کتابی چاپ کند تا مسلمانان از آن نفع ببرند یا زمینی را وقف کند که درآمد آن برای فقرا باشد. این صدقه‌ی جاریه است. اما علم نافع یعنی از آنچه الله تَبَارَكَ‌وَتَعَالَىٰ به او آموخته، به مردم بیاموزد. این یاد دادن می‌تواند به صورت عمومی‌ باشد؛ مثل دروس آموزشی که در مسجد برای عموم مردم برپا می‌شود، یا دروسی که خاص دانشجویان است. این علم در صورتی که مردم بعد از مرگش از آن استفاده کنند، پاداش دارد.

همین حدیث که پیامبرﷺ فرمود: «وقتی فرزند آدم بمیرد عملش قطع می‌شود مگر در سه چیز: صدقه‌ی جاریه یا علمی که به دیگران نفع برساند یا فرزند صالحی که برای او دعا کند»،[۱] ترغیب و تشویق به نشر علم است تا بدین وسیله پاداش انسان بیشتر شود. همچنین در این حدیث، تشویق و ترغیبی است برای اینکه شخص فرزندانش را شایسته و نیکو تربیت کند. زیرا اگر صالح شوند، در دنیا با والدینشان به نیکی رفتار کرده و بعد از مرگ والدین، برای آنها دعا می‌کنند.

همچنین حدیث به این نکته اشاره می‌کند که دعا برای میت بهتر از اهدای ثواب عبادت به اوست. اگر کسی بپرسد کدام یک بهتر است: برای پدر مرده‌ام دعا کنم، یا برای او صدقه بدهم؟ می‌گوییم: برای او دعا کنید؛ زیرا پیامبرﷺ می‌فرماید: «یا فرزند صالحی که برای او دعا کند». ایشان چنین فرموده، در حالی که در رابطه با اعمال صحبت می‌کند و اگر اعمال نیک بهتر از دعا بود پیامبرﷺ آن را بیان می‌کرد.

***

[۱] صحیح مسلم: کتاب الوصیة، باب ما یلحق الإنسان من الثواب بعد وفاته. حدیث شماره: (۱۶۳۱). از ابوهریره رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «إِذَا مَاتَ ابنُ آدَم انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له».