۱۵۳ – از شیخ رحمه الله سوال شد: آیا ثابت است که عذاب قبر وجود دارد؟

جواب دادند: عذاب قبر به وسیله‌ی سنت صریح و ظاهر قرآن و اجماع مسلمانان، ثابت است. این سه دلیل:

اما در سنت صریح، رسول الله علیه الصلاة و السلام فرموده است: «از عذاب قبر به الله پناه برید، از عذاب قبر به الله پناه برید، از عذاب قبر به الله پناه برید».

اما اجماع مسلمانان، زیرا همه‌ی مسلمانان در نمازشان می‌گویند: «از عذاب جهنم، و از عذاب قبر، به الله پناه می‌برم». این را حتی عوامی که نه اهل اجماع هستند و نه از علما شمرده می‌شوند، هم می‌گویند.

اما ظاهر قرآن، مثل این فرموده‌ی الله تعالی در مورد آل فرعون: { النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ}[۱]، یعنی: {آتش صبحگاهان و شامگاهان بر آنها عرضه می‌شود، و روزی که قیامت برپا شود، «گفته می‌شود» ای آل فرعون، به عذابی شدیدتر وارد شوید}. شکی نیست که عرضه شدن آنها بر آتش به خاطر تفریح نیست. بلکه به خاطر این است که عذاب ببینند. همچنین الله تعالی می‌فرماید: { وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ}[۲]، یعنی: {و چون ستمکاران را در سختی‌های مرگ ببینی و فرشتگان، دستانشان را «به سوی آنان» گشوده، «می‌گویند:» جان بِکَنید}، الله اکبر، حتی از دادن جانشان هم بخل می‌ورزند. نمی‌خواهند که روحشان از جسم خارج شود، { الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنْتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ}، یعنی: {امروز به سبب سخنان نادرستی که نسبت به الله می‌گفتید و بدان سبب که از تصدیق آیاتش سرپیچی می‌کردید، با عذاب خوار کننده‌ای مجازات می‌شوید}. فرمود: {الیوم: امروز}، و «الف و لام» در اینجا برای عهد حضوری است. یعنی امروزی که روز وفاتشان است «به سبب سخنان نادرستی که نسبت به الله می‌گفتید و بدان سبب که از تصدیق آیاتش سرپیچی می‌کردید، با عذاب خوار کننده‌ای مجازات می‌شوید».

بنا بر این عذاب قبر با سنت صریح و ظاهر قرآن و اجماع مسلمانان ثابت است، و این ظاهر قرآن نزدیک به این است که صریح باشند. چون دو آیه‌ای که در این مورد ذکر کردیم، فرق چندانی با صریح ندارند.

[۱] – سوره غافر، آیه «۴۶».

[۲] – سوره أنعام، آیه «۹۳».