(۶۳۰۸) سوال: شنیدم که دعا بعد از نماز عصر در روز جمعه مستجاب است، ان‌شاءالله، پس دعا چگونه می‌باشد؟ و آیه‌های افضل کدامند؟ آیا دعا و قرائت، نماز محسوب می‌شود؟

جواب:

در حدیث آمده است:  «فِي الْجُمُعَةِ سَاعَةٌ، لا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ قَائِمٌ يُصَلِّي، فَسَأَلَ اللَّهَ خَيْرًا إِلَّا أَعْطَاهُ»^[۱]: (در روز جمعه ساعتی هست که هیچ بنده‌ی مسلمانی در آن ساعت در حال انتظار نماز نباشد و از الله خیری نخواهد، مگر آن‌که آن را به او عطا می‌کند) در این ساعت اختلاف زیادی میان علما وجود دارد و نظر ارجح و درست‌تر دو وقت است:

 وقت اول وقتی است که امام برای نماز جمعه بیرون می‌آید، یعنی وقتی وارد مسجد شده و روی منبر می‌نشیند تا نماز تمام شود، این وقت بهترین زمان برای اجابت دعاست، زیرا مردم در آن وقت در حال نماز و انتظار نماز هستند و می‌توانند در سجده و پس از تشهد آخر دعا کنند.

وقت دوم که در آن اجابت امید اجابت دعا است، بعد از نماز عصر تا غروب آفتاب است، ولی در اینجا قید در حدیث وجود دارد که محل اشکال است و آن این که دعا باید در حالی باشد که فرد ایستاده و در حال نماز باشد، علما در جواب این مسئله گفته‌اند که اگر فرد در انتظار نماز مغرب باشد، در حقیقت در حال نماز است، همانطور که رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرموده‌اند: «فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ، وَأَتَى المَسْجِدَ، لَا يُرِيدُ إِلَّا الصَّلاةَ، لَمْ يَخْطُ خَطْوَةً إِلَّا رَفَعَهُ اللَّهُ بِهَا دَرَجَةً، وَحَطَّ عَنْهُ خَطِيئَةً، حَتَّى يَدْخُلَ المَسْجِدَ، وَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ، كَانَ فِي صَلَاةٍ مَا كَانَتْ تَحْبِسُهُ، وَتُصَلِّي – يَعْنِي عَلَيْهِ الْمَلَائِكَةُ – مَا دَامَ فِي مَجْلِسِهِ الَّذِي يُصَلِّي فِيهِ : اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، مَا لَمْ يُحْدِثْ فِيهِ»^[۲]: (به‌راستی هر یک از شما چون وضو بگیرد و آن را نیکو انجام دهد و به‌سوی مسجد بیاید در حالی‌که جز نماز را قصد نداشته باشد، هیچ قدمی برنمی‌دارد مگر آن‌که الله به‌سبب آن یک درجه او را بالا می‌برد و یک گناه از او می‌زداید؛ تا آن‌گاه که وارد مسجد شود، و زمانی که وارد مسجد شود، او در نماز است مادامی که سبب وجودش در مسجد نماز باشد، و فرشتگان تا زمانی‌که در همان جایی باشد که در آن نماز می‌خوانَد، برایش دعا می‌کنند: «اللهم اغفر له، اللهم ارحمه»، مادامی‌که در آن مکان وضویش باطل نشده است).

 بر این اساس، اگر فردی در انتظار غروب آفتاب نشسته باشد و در حال انتظار نماز مغرب دعا کند، امید به اجابت دعایش وجود دارد، فرد می‌تواند از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هرچه بخواهد دعا کند، از آنچه از امور دین و دنیا دوست دارد، چه دعاهای عمومی مانند: «رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» یا دعاهای خاص مانند: «اللَّهُمَّ ارزُقْنِي بَيْتًا وَاسِعًا، وَارْزُقْنِي مَالًا كَثِيرًا طَيِّبًا، وَارْزُقْنِي كَذَا وَكَذَا»، زیرا دعا و درخواست از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در هر حال عبادت است و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده‌اند: {وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِیۤ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ} [سوره غافر: ۶۰]: (پروردگارتان فرمود: «مرا به دعا بخوانید، تا [دعای] شما را اجابت کنم، کسانی که از عبادت من سرکشی می‌کنند، به زودی با خواری به جهنم وارد می‌شوند») حتی اگر دعای فرد برای امور دنیوی کوچک باشد، باز هم آن عبادت است، بنابراین، ما برادران مسلمان خود را ترغیب می‌کنیم که دعاهای خود را افزایش دهند، زیرا دعا یکی از این سه نتیجه را خواهد داشت: یا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دعای او را اجابت می‌کند یا آن را برای روز قیامت ذخیره می‌کند یا از او بدی‌هایی را دور می‌سازد که برایش بهتر است.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] صحیح بخاری: كتاب الصلاة، باب الصلاة في مسجد السوق، شماره (٤٦٥)، و صحیح مسلم: كتاب المساجد ومواضع الصلاة، باب فضل صلاة الجماعة وبيان التشديد في التخلف عنها، شماره (٦٤٩).