(۲۸۸) سوال: آیا کسی‌ که نماز نمی‌خواند و زکات نمی‌پردازد، کافر به شمار می‌رود؟

جواب:

اگر منظور این است که هیچ کدام از نماز و زکات را انجام نمی‌دهد، قطعا کافر است زیرا قرآن، سنت و اقوال صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم دلالت دارد که شخصی که نماز را ترک کرده مرتکب کفر اکبر شده که او را از دین خارج می‌کند؛ اما اگر منظورش چنین است که نماز را ترک کرده ولی زکات می‌پردازد یا پرداخت زکات را ترک کرده اما نماز می‌خواند، تفصیل دارد:

۱- اگر زکات می‌پردازد اما نماز نمی‌خواند، به او می‌گوییم: کافر است و از دین خارج می‌شود و پرداخت زکات سودی برایش ندارد زیرا او کافر است؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَمَا مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلا يَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلَّا وَهُمْ كُسَالَى وَلا يُنْفِقُونَ إِلَّا وَهُمْ كَارِهُونَ} [التوبه: ۵۴]: (تنها چیزی که مانع قبول شدن صدقات آن‌ها شد، این بود که آن‌ها به الله و پیامبرش کافر شدند و نماز را به جا نمی‌آورند مگر با تنبلی و بی‌میلی و انفاق نمی‌کنند مگر با اجبار و عدم تمایل). ۲- اگر زکات نمی‌پردازد اما نماز می‌خواند؛ صحیح این است که وی از اسلام خارج نمی‌شود اما مرتکب گناهی از گناهان کبیره شده است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ} [آل عمران: ۱۸۰]: (آنان که از (پرداخت حق زکات) مالی که الله از فضل خویش به آنها داده، بخل می‌وزند، گمان نکنند که به نفع آن‌ها است بلکه به ضررشان است؛ مالی که در آن بخل ورزند، در قیامت زنجیر گردن آن‌ها می‌شود و فقط الله وارث آسمان‌ها و زمین است و الله به آن‌ چه انجام می‌دهید، آگاه است) همچنین می‌فرماید: {وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلا يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ * يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ} [التوبه: ۳۴-۳۵]: (کسانی‌که طلا و نقره را ذخیره می‌کنند و در راه الله انفاق نمی‌کنند، آن‌ها را به عذابی دردناک مژده بده. روزی که آن طلا و نقره ذخایرشان در آتش دوزخ گداخته شود و پیشانی‌ها و پشت‌ها و پهلوهایشان را با آن داغ کنند؛ این است نتیجه آنچه برای خود ذخیره کردید. پس بچشید که این همان سیم و زری است که اندوخته می‌کردید) پیامبر ﷺ نیز فرمود: «مَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالاً فَلَمْ يُؤَدِّ زَكَاتَهُ، مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ شُجَاعًا أَقْرَعَ، لَهُ زَبِيبَتَانِ يُطَوَّقُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، يَأْخُذُ بِلِهْزِمَتَيْهِ (يَعْنِي بِشِدْقَيْهِ) يَقُولُ أَنَا مَالُكَ أَنَا كَنْزُكَ»(^۱ : (هر کس الله به او مالی عطا کند ولی وی زکات آن را نپردازد، در روز قیامت مال او را به شکل مار زهرآلود بی‌مو با دو غده‌ی سمی، بر او عرضه می‌کنند. دهانش را دور گردنش می‌گیرد و گونه‌هایش را می‌گزد و می‌گوید: من مال تو هستم، من گنج تو هستم) همچنین فرمود: «مَا مِنْ صَاحِبِ ذَهَبٍ، وَلا فِضَّةٍ، لا يُؤَدِّي مِنْهَا حَقَّهَا إِلاَّ إِذَا كَانَ يَومُ القِيَامَةِ صُفِّحَتْ لَهُ صَفَائِحُ مِنْ نَارٍ، فَأُحْمِيَ عَلَيْهَا في نَارِ جَهَنَّمَ، فَيُكْوَى بِهَا جَنْبُهُ، وَجَبِينُهُ، وَظَهْرُهُ، كُلَّمَا بَرَدَتْ أُعِيدَتْ لَهُ في يَومٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ ألْفَ سَنَةٍ، حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ العِبَادِ فَيَرَى سَبيلَهُ، إمَّا إِلَى الجَنَّةِ، وَإمَّا إِلَى النَّارِ»^۲ : (هر صاحبِ طلا و نقره‌ای که زکاتِ آن‌ را نپردازد، روز قیامت طلا و نقره‌اش برایش به ورق‌هايی از آتش تبديل می‌شود و اين ورق‌ها را در آتش دوزخ، داغ می‌کنند سپس با آن پهلوها، پيشانی و پُشت آن شخص را داغ می‌نهند. هر بار که اين ورق‌ها سرد شود، دوباره داغ می‌گردد و اين عذاب برای آن شخص در روزی که مقدارش به اندازه‌ی پنجاه هزار سال است، ادامه دارد تا آن‌ که در ميان بندگان، حُکم ‌شود. آن گاه راهش را  می‌بیند که به ‌سوی بهشت يا به ‌سوی دوزخ است).

این‌ نیز هشدار و وعید شدیدی است اما فرد با این کارش کافر نمی‌شود چون فرمود: (آن گاه راهش را  می‌بیند که به ‌سوی بهشت يا به ‌سوی دوزخ است) اگر کافر بود، راهی جز دوزخ نداشت. عبد الله بن شقيق رَحِمَهُ‌الله که از تابعين معروف است ‌گفته است: «كانَ أصحَابُ رَسُولُ اللهِ ﷺ لاَ يَرَونَ شَيئاً مِنَ الأَعمَالِ تَركَهُ كُفرٌ غَيرَ الصَّلاةِ»: (اصحاب رسول الله ﷺ ترک چیزی از اعمال غیر از نماز را کفر نمی‌شمردند).

خلاصه جواب این سؤال: کسی ‌که نماز نخواند و زکات نپردازد، كافر و مرتد از دین اسلام است زیرا نماز نمی‌خواند و عدم پرداخت زکات نیز ظلمی پس ظلم دیگر است؛ اما اگر نماز بخواند و زکات نپردازد، مرتکب گناه کبیره و بزرگی شده است اما کافر نیست.

***

1. صحیح بخاری: كتاب الزكاة، باب إثم مانع الزكاة، شماره (١٤٠٣). ↩︎
2. صحیح مسلم: كتاب الكسوف، باب إثم مانع الزكاة، شماره (۹۸۷). ↩︎