(۱۰۶۲) آیا این احادیث با هم تعارض دارند؟

(۱۰۶۲) سوال: پیامبرﷺ می‌فرماید: «پروردگار زیباست و زیبایی را دوست دارد».[۱] در حدیثی دیگر بدین معنا می‌فرماید: «همانا الله دوست دارد که اثر نعمتش بر بنده را ببیند».[۲] همچنین من سیرت بعضی از صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم را در کتاب‌های مدرسه خوانده‌ام و از زهد و پارساییشان آموخته‌ام. آنها با وجود ثروت و اموال زیادشان، در خوردن و پوشیدن قناعت می‌کردند. تا آنجا که عبدالرحمن بن عوف رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ لباس‌هایی که می‌پوشید مثل لباس فرزندانش و نوکرانی بود که نزدش کار می‌کردند. حال سوال اینجاست که آیا اینها با مفهوم دو حدیث سابق تعارض دارد؟ آیا شخص ثروتمند باید ظاهرش متناسب با ثروتش باشد، یا باید لباس و مسکنش هر طوری که می‌خواهد باشد، اما در حدود شریعت باشد و اسراف و تکبر در آن نباشد؟ منظور از بر زبان آوردن نعمت‌های الهی در این آیه چیست: {وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ} [ضحی: ۱۱]. (و اما نعمت‌های پروردگارت را بازگو کن)؟

جواب:

حدیث اول که می‌گوید: «الله زیباست و زیبایی را دوست دارد» را پیامبر زمانی گفت که مردم گفتند: کسی دوست دارد دمپایی و لباسش زیبا باشد. رسول اللهﷺ فرمودند: «الله زیباست و زیبایی را دوست دارد». یعنی پوشیدن دمپایی و لباس و دستمال و عبای زیبا را دوست دارد. زیرا این برای نشان دادن اثرات نعمت الهی بر بنده است. این با حدیثی که ذکر شد مطابقت دارد. یعنی: وقتی الله تَبَارَكَ‌وَتَعَالَىٰ به بنده‌اش نعمتی داد، دوست دارد اثر آن را بر بنده‌اش ببیند. اثر نعمت نیز متناسب با نعمت است: نعمت مال اثرش این است که انسان صدقه بدهد و به خلق الله سود برساند و نیز لباس شایسته بپوشد. تا جایی که عده‌ای از علما گفته‌اند: اگر شخص ثروتمند لباس فقیران را بپوشد، این پوشش، لباس شهرت به حساب می‌آید.

اما گاهی اوقات نیاز است که انسان چنین کند و یا مصلحت این است که انسان لباس فقرا را بپوشد. این زمانی است که انسان در میان فقرا زندگی می‌کند و دوست دارد مثل آنها لباس بپوشد تا قلب آنها نشکند. انسان در چنین حالتی، به خاطر نیتش ثواب هم دارد و بر اساس نیتش به او ثواب می‌رسد.

اما منظور از این آیه که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرمود: {وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ}؛ این است که انسان در مورد نعمت‌های پروردگارش، صحبت کند تا فضل و کرم پروردگار بر خود را نشان دهد. نیز به خود تذکر دهد که هیچ کدام از این نعمت‌ها را با قدرت و توان خود به دست نیاورده، بلکه نعمت و منّت پروردگار بر اوست. بازگو کردن نعمت با گفتار و عمل است. با گفتار چنین است که مثلا در مناسبت‌ها بگوید: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بعد از این که فقیر بودم، به من ثروت داد و بعد از اینکه تنها بودم، به من فرزندانی داد و هنگامی که گمراه بودم مرا هدایت کرد.

باز گو کردن عملیِ نعمت این است که آنچه را نشانگر این نعمت باشد انجام دهد. یعنی اگر عالم است، علمش را به مردم بیاموزد. اگر ثروتمند است، با مال خود به مردم کمک کند. اگر قویست، با دفع آزار و اذیت از مردم، به آنها کمک کند. هر کسی باید بر حسب وضعیتی که دارد، این را نشان دهد.

اما آنچه در مورد زندگی زاهدانه‌ی برخی از صحابه ذکر می‌شود، به خاطر تواضع بوده تا اطرافیان، دلشان نشکند. آنها با خود حساب می‌کردند که هر کسی نمی‌تواند مثل آنها لباس بپوشد، یا غذایش مثل غذای آنها باشد و از این رو، زهد پیشه می‌کردند. در چنین اموری، انسان باید مصالح را مراعات کند.

***

[۱] صحیح مسلم: کتاب الإیمان، باب تحریم الکبر و بیانه. حدیث شماره: (۹۱). از عبدالله بن مسعود رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «إنَّ اللهَ جميلٌ يُحبُّ الجمالَ».

[۲] مسند أحمد: (ج۲، ص۳۱۱، حدیث شماره: ۸۰۹۲)، و جامع ترمذی: کتاب الأدب، باب ما جاء إن الله تعالی یحب أن یری أثر نعمته علی عبده. حدیث شماره: (۲۸۱۹) و حدیث را حسن می‌داند. از عبدالله بن عمرو بن عاص رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا با این لفظ: «إنَّ اللَّهَ يحبَّ أن يرى أثرَ نعمتِهِ على عبدِهِ».

تعداد بازدید: 7

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «إن الله جميل يحب الجمال». وقال في حديث معناه: إن الله تعالى يحب أن يرى أثر نعمته على عبده». وقد قرأت سير بعض الصحابة في الكتب المدرسية، وتعلمت من زهدهم وورعهم -رضي الله عنهم وأرضاهم- وتَقَشَّفهم في المأكل والملبس مع غناهم وكثرة أموالهم، حتى إن عبد الرحمن بن عوف رضي الله عنه كان يلبس من الملابس التي تماثل ملابس صبيانه وغلمانه الذين يعملون عنده. والسؤال: هل في ذلك ما يعارض مفهوم الحديثين السابقين؟ وهل على الغَنِيُّ الْمُوسِرِ أن يكون مَظْهَره مناسبا لحالته المادية، أم أن عليه أن يَلْبَس ويَسْكُن ويأكل ما شاء في حدود الشرع الإسلامي بدون سَرَفٍ ولا يَحِيلَةٍ؟ وما معنى الأمر بالتَّحَدُّث بالنعم في قوله تعالى: ﴿ وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِتْ ﴾ [الضحى: ١١]؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: الحديث الأول: «إن الله جميل يحب الجمال» قاله النبي صلى الله عليه وسلم لما قال الناس: إن الرجل يحب أن يكون نعله حسنًا وثوبه حسنًا. فقال النبي صلى الله عليه وسلم: إن الله جميل يحب الجمال» أي: يحب التَّجَمل في اللباس: في النعال، في الثوب، في الغترة في المشلح؛ لأن هذا من إظهار آثار نعمة الله، وهو يوافق الحديث الذي ذكره، وهو: أن الله إذا أنعم على العبد نعمة يجب أن يرى أثر نعمته عليه. وأثر النعمة بحسب النعمة فنعمة المال أثرها أن يُكثر الإنسان من التصدق ومن نفع الخلق، وكذلك أن يلبس ما يليق به من الثياب، حتى إن بعض العلماء قال: إن الرجل الغني إذا لبس لباس الفقراء فإنه يُعد من لباس الشهرة.

ولكن قد تدعو الحاجة، أو قد تكون المصلحة في أن يلبس الإنسان لباس الفقراء إذا كان عائشا في وَسَطِ فقير وأحب أن يلبس مثلهم؛ لئلا تنكسر قلوبهم، فإنه في هذه الحال قد يُثاب على هذه النية، ويُعطى الأجر على حسب نيته. وأما قوله تعالى: ﴿ وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِتْ ﴾ [الضحى: ١١] فالمراد أن الإنسان يتحدث بنعمة الله سبحانه وتعالى عليه؛ لإظهار فضل الله – سبحانه وتعالى عليه، وأن ما حصل من هذه النعمة ليس بحوله وبقوته، ولكنه بنعمة الله ومنته والتحدث بالنعمة يكون بالقول وبالفعل يكون بالقول بأن يقول للناس مثلا في المناسبة : إن الله -تعالى- قد أعطاني المال بعد أن كنت فقيرا، وقد أعطاني الأولاد بعد أن كنت وحيدا، وما أشبه ذلك، وقد هداني الله بعد أن كنت على غير هدى والتحدث بالفعل أن يفعل ما يدل على هذه النعمة: إذا كان عالما يُعلَّم الناس، إذا كان غنيًّا ينفع الناس بماله، إذا كان قويا ينفع الناس بدفعه عنهم ما يؤذيهم بحسب الحال.

وأما ما ذُكِر عن بعض الصحابة في تَقَشُفهم فهذا على سبيل التواضع؛ لئلا يكون من حولهم منكسر القلب يحسب أنه لا يستطيع أن يلبس مثل لباسهم، أو أن يطعم مثل طعامهم، والإنسان في هذه الأمور يراعي المصالح.