(۶۳۷) سوال: من همیشه سعی می‌کنم قرآن کریم و سنت پیامبرﷺ را بخوانم. اما از لحاظ حفظ، ضعیف هستم.  شما چه روشی را به من پیشنهاد می‌کنید که به وسیله‌ی آن، قرآن را حفظ کنم؟

جواب:

اینها چندتا از اسباب حفظ قرآن هستند:

اول: بهتر است از کودکی حفظ قرآن را شروع کند. زیرا چنان که می‌گویند، در کودکی حفظ کردن، مانند نگاشتن نقش بر سنگ است. در حالی که شخص بزرگ‌سال، چیزهایی را که در کودکی برایش اتفاق افتاده، به یاد می‌آورد، اما اتفاقاتی را که هنوز مدت زیادی از آن نگذشته، به خاطر نمی آورد. این اولین سبب برای یک حفظ قوی است.

دوم: پیگیری و خواندن و تکرار آنچه حفظ کرده است. به همین خاطر پیامبرﷺ دستور به مواظبت ورزیدن بر قرائت قرآن کرده، فرموده: «قرآن سريع‌تر از شتری كه زانويش بسته باشد، می‌گريزد».[۱]

سوم: همیشه از لحاظ روحی، با آنچه حفظ نموده، ارتباط خود را حفظ نماید که از ذهنش خارج نشود. نیز طوری باشد که بداند و احساس کند نسبت به علمی که از قرآن و سنت پیامبرﷺ و کلام اهل علم حفظ کرده، مسئولیت دارد.

چهارم: ایمان قوی و تقوای الله سبحانه و تعالی را داشته باشد. این یکی از بزرگ‌ترین اسباب حفظ می‌باشد. اللهü می‌فرماید: {وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ} [محمد: ۱۷]: (كسانی كه هدایت شده‌اند، الله بر هدایتشان می‌افزايد و تقوایشان را بديشان عطاء خواهد کرد).

در یکی از سخنان حکمت آموز گفته شده: علم را با عمل به آن، نگه دارید. بنابراین، یکی از اسباب حفظ و نگهداری علم، عمل به آن می‌باشد. معصیت زیاد، باعث فراموشی و نسیان می‌گردد. الله تعالی می‌فرماید: {فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ} [مائده: ۱۳]: (امّا به سبب پيمان شكنی ايشان، آنان را نفرين كرده و از رحمت خود محروم داشتيم و دل‌هاشان را سخت نموديم. آنان سخنان را تحريف و بخش فراوانی از آنچه بديشان تذكّر داده شده بود را فراموش كردند).

بنابراین معاصی یکی از بزرگ‌ترین اسباب فراموشی هستند، چنان که طاعات و ایمان، دوتا از بزرگ‌ترین اسباب بقای حفظ هستند. این سروده از امام شافعی رحمه الله است که گفته:

«شَكَوتُ إِلى وَكيعٍ سوءَ حِفظی                   فَأَرشَدَنی إِلى تَركِ المَعاصی

وَقال: اعلم بِأَنَّ العِلمَ نورٌ                        وَنورُ اللَهِ لا يُهدى لِعاصی»

«نزد استادم وکیع از ضعف حافظه‌ام شکایت کردم. او مرا به ترک گناهان راهنمایی کرد. و گفت: بدان که همانا علم، نور است و نور الله به شخص گنهکار داده نمی‌شود».

همچنین در مثل آمده: کسی که به علمش عمل کند، الله تعالی علم آنچه را که نمی‌داند، به او می‌فهماند.

***

[۱] صحیح مسلم: کتاب المساجد و مواضع الصلاة، باب الأمر بتعهد القرآن، حدیث شماره (۷۹۱). سنن دارمی: کتاب فضائل القرآن، باب فی تعاهد القرآن، حدیث شماره (۳۳۹۱). مسند احمد: مسند عقبة بن عامر الجهنی (۱۷۳۱۷) و مسند ابوموسی الأشعری (۱۹۶۸۵)، از ابوموسی اشعری و عقبة بن عامر جهنی با این لفظ: «تَعَاهَدُوا الْقُرْآنَ، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَهُوَ أَشَدُّ تَفَلُّتًا مِنَ الإِبِلِ فی عُقُلِهَا».