(۶۸۶۴) چگونه بین اسراف، کرم و سخاوت تفاوت قائل شویم؟

(۶۸۶۴) سوال: شیخ بزرگوار، ما در قرآن زیاد درباره‌ی نهی از اسراف و بخل می‌خوانیم؛ بخل شناخته‌شده است اما چگونه بفهمیم که این اسراف است؟ و چگونه بین اسراف، کرم و سخاوت تفاوت قائل شویم؟

جواب:

اسراف به معنای گذشتن از حد در مصرف است مانند گذشتن از حد در خوراک، نوشیدنی، مسکن و لباس به عنوان مثال، اگر فردی که وضعیت اقتصادی متوسطی دارد ولیمه‌ای برپا کند که فقط ثروتمندان می‌توانند برپا کنند، این اسراف است اما اگر همان ولیمه را یک فرد ثروتمند برپا کند، اسراف نیست؛ اسراف موضوعی است که به وضعیت فرد بستگی دارد.

اما سخاوت و کرم این است که فرد با دست و دلبازی، آنچه را که شایسته است ببخشد به صورتی که بدان امر شده است و بدون اسراف، ببخشد همان‌طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده است: {وَٱلَّذِینَ إِذَاۤ أَنفَقُوا۟ لَمۡ یُسۡرِفُوا۟ وَلَمۡ یَقۡتُرُوا۟ وَكَانَ بَیۡنَ ذَٰلِكَ قَوَامࣰا} [سوره الفرقان: ۶۷]: (و کسانی‌که چون انفاق کنند، اسراف نمی‌نمایند و سختگیری نمی‌کنند، و بین این دو (روش) اعتدال دارند) و این ستایش از آن‌هاست همچنین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده است: {وَلَا تَجۡعَلۡ یَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومࣰا مَّحۡسُورًا} [سوره اﻹسراء: ۲۹]: (و (هرگز) دستت را به گردن خودت نبند، (و ترک انفاق منما) و بیش از حد آن را مگشا، آنگاه سرزنش شده‌ی درمانده بنشینی).

اما بخل به معنای منع آن چیزی است که بذل آن از جمله پول، جاه یا کاری واجب است؛ پس اگر کسی آنچه را که بذل آن برای او واجب است، منع کند، او بخیل است برای مثال اگر حق مهمان‌نوازی را نپردازد، بخیل است و اگر هزینه خانواده‌اش را نپردازد، بخیل است و اگر زکات را نپردازد، بسیار بخیل‌ است.

همچنین بخل در جاه و مقام: اگر بر کسی واجب باشد که برای شخصی با مقامش شفاعت کند و این کار را نکند، او بخیل است حتی از رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم روایت شده که فرمودند: «الْبَخِيلُ الَّذِي مَنْ ذُكِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ يُصَلِّ عَلَيَّ»[۱]: (بخیل کسی است که (نام) من نزد او برده شود و بر من درود نفرستد) و این بخل در عمل است که فرد از فرستادن صلوات بر رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم خودداری می‌کند با اینکه نام او نزد وی برده شده است.

[۱] سنن ترمذی: كتاب الدعوات، بعد باب في فضل التوبة والاستغفار وما ذكر من رحمة الله بعباده، شماره (٣٥٤٦).

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

تقول السائلة: فضيلة الشيخ نقرأ كثيرا في القرآن النهي عن الإسراف وكذلك النهي عن البخل والبخل معروف، ولكن كيف نعرف أن هذا إسراف؟ وكيف نَفْرِق بين الإسراف والكرم والسخاء؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: الإسراف هو مجاوزة الحد في الإنفاق من مأكل ومشرب ومسكن وملبس فمثلا إذا كان هذا الرجل رجلا وسط الحال، ثم صنع وليمة لا يصنعها إلا الأغنياء كان هذا إسرافا، ولو صنعها الغني لم يكن هذا إسرافا، لأن الإسراف أمر يتحدد بحسب حال الفاعل.

وأما السخاء والكرم، فهو أن يكون الإنسان سخيا، فيبذل ما ينبغي بذله على الوجه الذي أمر به، لكن بدون إسراف، كما قال – تعالى – ﴿ وَٱلَّذِینَ إِذَاۤ أَنفَقُوا۟ لَمۡ یُسۡرِفُوا۟ وَلَمۡ یَقۡتُرُوا۟ وَكَانَ بَیۡنَ ذَٰلِكَ قَوَامࣰا ﴾ [الفرقان: ٦٧] وهذا مدح لهم. وقال -تعالى-: ﴿ وَلَا تَجۡعَلۡ یَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومࣰا مَّحۡسُورًا ﴾ [الإسراء: ٢٩].

أما البخل، فهو منع ما يجب بذله من المال، أو من الجاه، أو من العمل، فإذا منع الإنسان ما يجب بذله، فهذا هو البخيل، فلو منع حق الضيافة مثلا كان بخيلا، ولو منع واجب النفقة على أهله كان بخيلا، ولو منع الزكاة كان أشد بخلا.

وكذلك البخل بالجاه: إذا وجب عليه أن يتوجه لشخص بَخِلَ بجاهه، فإن هذا بخل، حتى إنه ورد عن النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- أنه قال: «البَخِيلُ الَّذِي مَنْ ذُكِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ يُصَلِّ عَلَيَّ». وهذا بخل بالعمل، حيث بخل الإنسان بالصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم مع أنه ذكر عنده.