(۶۵۷۵) سوال: بعضی از برادران هنگام قول: السلام علیکم بر لفظ سلام اکتفا می‌کنند و بعضی از برادران نیز می‌گویند: السلام علی من اتبع الهدی. لطفا دراین‌باره توضیح دهید، اللهÀ جزای خیر به شما بدهد؟

جواب:

این سوال مهمی می‌باشد که شایسته است مختصر در مورد احکام سلام صحبت کنیم؛ سلام تحیت (درود و سلام) مسلمانان است و صیغه‌ی آن اینگونه می‌باشد: اگر به یک نفر سلام می‌کند، می‌گوید: السلام علیک و اگر به جماعتی سلام می‌کند، می‌گوید: السلام علیکم و با لفظ تعریف (السلام علیک یا السلام علیکم) می‌باشد و جایز است که با لفظ (سلامُ علیکم) باشد و اگر به قول: (السلام) مختصر گردد نیز اشکالی ندارد چون وقتی ابراهیمÄ ملائکه به او سلام کردند و گفتند: سلاما، (ابراهیمÄ) جواب داد و گفت: سلام؛ یعنی: علیکم سلام و همچنین شخصی که اول سلام می‌کند، می‌گوید: سلام یعنی سلام علیکم یا السلام یعنی السلام علیکم و این اشکالی ندارد.
جواب دادن به کسی که سلام کرده است، فرض عین می‌باشد و بر مسلمان واجب است که (سلام او را) جواب دهد و جواب او بهتر از کسی باشد که به او در ابتدا سلام کرده یا مثل آن باشد چون اللهÀ می‌‌فرماید: {وَإِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةࣲ فَحَیُّوا۟ بِأَحۡسَنَ مِنۡهَاۤ أَوۡ رُدُّوهَاۤ} [سوره النساء: ۸۶]: (و چون شما را تحیت (و سلام) گویند، پس پاسخی بهتر و یا همانند آن بدهید)؛ لذا هنگامی که شخصی سلام کننده گفت: السلام علیک، بگو: وعلیک السلام. و اگر با صدای واضح و روشن سلام کرد پس با صدای واضح و روشن جواب او را بده.
بعضی مردم جواب سلام را بهتر از سلام سلام‌کننده یا مثل آن را نمی‌دهند و می‌بینی که در جواب بدون این که بگوید: علیک السلام، می‌گوید: (أهلا) یا (مرحبا) در صورتی که با این جواب دادن، به جا نمی‌آید و واجب از گردنش ساقط نمی‌شود چون که او با سلام برای او دعا کرد و گفت: السلام علیک در حالی که جوابش را نداد و فقط به او مرحبا گفت و برایش مانند او، دعای سلام نکرد.
برخی از مردم نیز مانند سلام سلام‌کننده، سلام می‌کنند ولی کیفیت آن تفاوت دارد؛ لذا می‌یابی که سلام کننده، سلامی واضح و روشن می‌کند اما او با بینی خود جواب می‌دهد یعنی جوابی ضعیف که شنیده شود یا نشود، این جواب مانند سلام سلام‌کننده یا بهتر از آن نیست.
و برخی از مردم نیز هنگامی که سلام کننده با رویی باز به آن‌ها سلام می‌کند ولی آن‌ها با ترش‌رویی و کبر جواب می‌دهند و این به مانند آن یا بهتر از آن جواب نداده است در صورتی که اللهÀ جواب دادن به مانند آن یا بهتر از آن را واجب گردانیده است: {فَحَیُّوا۟ بِأَحۡسَنَ مِنۡهَاۤ أَوۡ رُدُّوهَاۤ} [سوره النساء: ۸۶]: (پس پاسخی بهتر و یا همانند آن بدهید).
و از مسائل متعلق به سلام این می‌باشد که کوچک‌تر به بزرگ‌تر سلام کند و (گروهی که تعدادشان) کم می‌باشد به (گروهی که تعدادشان) بیشتر است سلام کنند و سواره بر پیاده، و پیاده بر نشسته، سلام کند و این افضل و بهتر می‌باشد ولی اگر آن‌ها سلام نکردند، دیگری سلام ‌کند یعنی مثلا اگر کسی که کوچک‌تر از تو می‌باشد با تو ملاقات کرد و سلام ننمود پس تو سلام کن چنانچه رسول اللهﷺ هنگامی که از کودکان گذر می‌کرد، به آن‌ها سلام می‌کرد. لذا متواضع باش و تو شروع‌ کننده‌ی سلام باش و این برای کودک تربیت می‌باشد از جهتی که احساس می‌کند که این تحیت (درود و سلام) مسلمانان است.
آنچه نیز متعلق به مسائل سلام می‌باشد، این است که جایز نیست که در سلام به غیر مسلمانان، شروع کننده‌ی سلام باشیم و تفاوتی نمی‌کند که یهودی یا نصرانی یا غیر از آن‌ها باشد چون رسول اللهﷺ فرمودند: «لَا تَبْدَءُوا الْيَهُودَ، وَلَا النَّصَارَى بِالسَّلَامِ، فَإِذَا لَقِيتُمْ أَحَدَهُمْ فِي طَرِيقٍ؛ فَاضْطَرُّوهُ إِلَى أَضْيَقِهِ» : (آغازگر سلام به يهود و نصارا نباشید و اگر در راهی با آنها روبرو شديد، آنان را ناگزير کنيد که به تنگ ترين قسمتِ راه بروند).
در کلام رسول اللهﷺ تأمل کن هنگامی که فرمود: «لَا تَبْدَءُوا الْيَهُودَ، وَلَا النَّصَارَى بِالسَّلَامِ»: (آغازگر سلام به يهود و نصارا نباشید) یعنی اگر سلام کردند، به آن‌ها جواب بده زیرا اللهÀ فرموده است: {وَإِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةࣲ فَحَیُّوا۟ بِأَحۡسَنَ مِنۡهَاۤ أَوۡ رُدُّوهَاۤ} [سوره النساء: ۸۶]: (و چون شما را تحیت (و سلام) گویند، پس پاسخی بهتر و یا همانند آن بدهید) و این آیه عام است (یعنی مسلمان و غیر مسلمان را شامل می‌شود) لذا کسی که به تو سلام نمود پس به مانند آن یا بهتر به او سلام کن ولی اگر سلام کننده غیر مسلمان است، می‌گوییم: جواب سلام او را بهتر نمی‌دهی بلکه به مانند آن جواب می‌دهی چون اگر جوابی بهتر از آن دادی بیشتر اکرامش کردی؛ پس اگر اهل کتاب از یهود و نصاری یا مشرکین غیر از آن‌ها به ما سلام کردند، به مانند سلامی که به ما کرده‌اند، جواب می‌دهیم و از عائشهÈ روایت است که فرمودند: «أَنَّ الْيَهُودَ دَخَلُوا عَلَى النَّبِيِّ ﷺ فَقَالُوا: السَّامُ عَلَيْكَ. فَلَعَنْتُهُمْ، فَقَالَ: مَا لَكِ؟ قُلْتُ: أَوَلَمْ تَسْمَعْ مَا قَالُوا؟ قَالَ: فَلَمْ تَسْمَعِي مَا قُلْتُ؟ وَعَلَيْكُمْ» : (یهودیان بر رسول اللهﷺ وارد شدند و گفتند: السام علیک. و آن‌ها را لعنت کردم لذا رسول اللهﷺ فرمود: تو را چه شده است؟ گفتم: آیا نشنیدی که چه گفتند؟ فرمود: آیا نشنیدی که چه گفتم؟ (و گفتم) وعلیکم).
و چیزی بر آن اضافه نمی‌کنیم لذا چون اگر گفته باشند: السام علیکم، پس ما نیز با مثل چیزی که به ما گفته‌اند جواب داده‌ایم یعنی همانطور که برای ما دعای مرگ کردند ما نیز برایشان دعای مرگ کردیم و اگر گفته‌ باشند: السلام علیکم، پس به مثل آنچه به ما سلام کرده‌اند، جواب داده‌ایم یعنی گفته‌ایم: وعلیکم السلام.
همچنین بعضی از علما گفته‌اند: اگر دانستیم که غیر مسلمانی با لفظ صریح به مسلمانی سلام کند و بگوید: السلام علیک پس اشکالی ندارد که بگوییم: علیک السلام چون رسول اللهﷺ علت این‌که در جواب بگوییم: وعلیکم، را بیان نمودند چون آن‌ها می‌گفتند: السام علیکم.
همچنین آنچه متعلق به سلام کردن می‌باشد، ترویج و اظهار آن است هرچند که زیاد باشد چون که ترویج و اظهار آن اجرای دستور رسول اللهﷺ است هنگامی که فرمودند: «أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ»: (سلام گفتن را در ميان خود رواج دهيد) و به جا آوردن حق برادر مسلمانت می‌باشد چون از حقوق برادرت هنگامی که او را ملاقات می‌نمایی، سلام کردن بر او می‌باشد و همچنین برای این‌که ترویج سلام سبب ایجاد محبت بین مسلمانان می‌گردد چنانچه که رسول اللهﷺ فرمودند: «لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا، وَلَا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ؟ أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ» : (وارد بهشت نمی‌شويد تا اينکه ايمان داشته باشيد و ايمان نمی‌آورید مگر زمانی که يکديگر را دوست بداريد؛ آيا شما را به کاری راهنمايی نمايم که اگر انجامش دهيد يکديگر را دوست خواهيد داشت؟ سلام گفتن را در ميان خود رواج دهيد) یعنی اظهار و اعلان نمایید تا این که ترویج یابد و ظاهر گردد؛ لذا در ترویج سلام مصلحت بزرگی از ایجاد محبت و دوستی وجود دارد و این‌که سبب ورود به بهشت است.
متأسفانه امروزه بیشتر مردم سلام را ترویج نمی‌دهند؛ از کنار تو می‌گذرد و کتفش به کفتت می‌خورد ولی سلام نمی‌کند مگر آنکسی که اللهÀ بخواهد و بسیاری از مردم فقط بر کسانی سلام می‌کنند که آن‌ها را می‌شناسند و به کسانی را که نمی‌شناسند، سلام نمی‌کنند و این خلاف سنت می‌باشد چون سنت این است که بر کسی که می‌شناسی یا نمی‌شناسی سلام کنی و اگر سلام نمودی، فوائدی که (الان گفت شد و) شنیدی و ثواب دیگری نیز دریافت می‌کنی و آن این است که به ازای هر سلام، ده نیکی دریافت می‌نمایی، آیا این فرصت را غنیمت نمی‌شماری؟ لذا اگر در مسیر رفتن تو به مسجد ۳۰ نفر باشند، ۳۰۰ نیکی کسب خواهی کرد و روز قیامت زمانی است که بیشترین نیاز را به آن پیدا خواهی کرد ولی اگر با کسانی که ملاقات کردی سلامشان نکنی این اجر و ثواب را از دست داده‌ای و همچنین با برادری که ملاقات کردی و سلام او را نکردی، در قلبش دشمنی و بغض و کنیه به وجود می‌آید و خیر زیادی را از دست دادی.
بنگر اگر یکی از ثروتمندان بگوید: هر کسی از این بازار عبور کند و بر کسانی که در آن بازار هستند سلام کند و آن‌ها ۱۰۰ نفر می‌باشند، برای سلام کردن به هر نفر یک ریال می‌دهد، آیا (کسی) در سلام کردن کوتاهی می‌کند؟
نه بلکه سلام می‌کند و چه بسا دوبار سلام کند که شاید دو ریال به دست آورد و این از کم‌خردی است.
اگر طالبان علم در این زمینه الگو بودند و سلام را بین خودشان و مردم ترویج می‌دادند و دیگران را به آن دعوت می‌نمودند، سلام در بین امت رایج می‌شد ولی همه (در این زمینه) سهل‌انگار و غافل هستند، از اللهÀ می‌خواهیم که با گذشتش با ما تعامل کند.