(۶۳۰۶) سوال: شروط دعای مستجاب چیست؟ درباره آداب آن برایمان بگویید، و نظر شیخ گرامی، درباره کسی که هنگام دعا، با ایمان به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ و یقین به اجابت، دلش آرام می‌شود و لبخند می‌زند، و عظمت ارتباط با پروردگار جهانیان را احساس می‌کند، چیست؟

جواب:

از مهم‌ترین شروط استجابت دعا، اخلاص برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است؛ به این معنا که انسان هنگام دعا، با احساس فقر و نیاز خود را به پروردگارش، و بی‌نیازی پروردگارش از او دعا کند، و همچنین با احساس نزدیکی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در هنگام دعا، و اجابتش باشد؛ چنان‌که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده است: {وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌۖ أُجِیبُ دَعۡوَةَ ٱلدَّاعِ إِذَا دَعَانِۖ} [سوره البقرة: ۱۸۶] : (و چون بندگانم، از تو درباره من بپرسند، بگو: به راستی که من نزدیکم، دعای دعاکننده را هنگامی‌که مرا بخواند؛ اجابت می‌کنم).

و از جمله آداب دعا این است که شخص دستان خود را هنگام دعا بلند کند؛ زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرمودند: «إِنَّ رَبَّكُمْ تَبَارَكَ وَتَعَالَى حَيِيٌّ كَرِيمٌ يَسْتَحْيِي مِنْ عَبْدِهِ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَيْهِ أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا»^[۱]: (قطعاً پروردگار شما بسيار با حيا و بخشنده است، وقتی بنده دست‌هايش را به سوی او بلند کند، شرم می‌کند که آنها را خالی برگرداند) و رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم  ذکر کردند «الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ»^[۲]: (شخصی که سفری طولانی کرده و ژوليده موی و غبارآلود است؛ دستانش را به سوی آسمان بلند می‌کند و می‌گويد: پروردگارا، پروردگارا؛ درحالی که آب و غذا و لباسش (از مال) حرام بوده و با حرام تغذيه شده است؛ چگونه دعای چنين شخصی پذيرفته می‌شود؟).

از آداب دیگر دعا، الحاح و پافشاری در دعا است، حتی اگر در بار اول یا دوم، اجابت ظاهر نشود، پس دعا را تکرار کند؛ زیرا گاهی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در اجابت تأخیر می‌افکند تا بنده بیشتر دعا کند و نیازش را به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ابراز کند، و این خود آزمایشی برای بنده است: آیا در دعا کردن به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ استمرار می‌ورزد یا مأیوس می‌شود و دست می‌کشد؟ پس ای برادر مسلمان، در دعایت به پروردگارت پافشاری کن، چرا که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دعاهای پافشارانه را دوست دارد.

جایز نیست که کسی با دعا، گناهی یا قطع رحم بخواهد؛ زیرا این از تجاوز در دعاست، و تجاوز در دعا حرام است، پس اگر کسی بر شخصی چیزی بخواهد که او مستحق آن نیست، در دعایش تعدّی کرده و این برایش حلال نیست و آداب فراوان دیگری برای دعا وجود دارد که در کتاب‌های تألیف‌شده در این موضوع می‌توان به آن‌ها رجوع کرد.

[۱] سنن أبو داود: كتاب الوتر، باب الدعاء، شماره (١٤٨٨)، و سنن ترمذي: كتاب الدعوات، باب في فضل التوبة والاستغفار وما ذكر من رحمة الله بعباده، شماره (٣٥٥٦)، وقال: هذا حديث حسن غريب ورواه بعضهم ولم يرفعه و سنن ابن ماجه: كتاب الدعاء، باب رفع اليدين في الدعاء، شماره (٣٨٦٥).

[۲] تخریج آن گذشت.