(۶۱۱۵) صیغه‌‌ی نذر چیست؟

(۶۱۱۵) سوال: صیغه‌‌ی نذر چیست؟ آیا نذر همان قسم است؟ آیا مثلا اگر گفتم: نذر می‌‌کنم که فلان کار را انجام ندهم؛ اما آن کار را انجام دادم؛ آیا بر من کفاره لازم است؟ آیا کفاره‌‌ی قسم مانند کفاره‌‌ی نذر است؟ در پایان اگر گفتم: به الله قسم سپس گفتم: استغفر الله، آیا استغفار قسم به الله À را باطل می‌‌کند؟

جواب:

برای نذر صیغه‌‌ی مشخصی وجود ندارد بلکه هر کلمه‌‌ای که از آن فهم می‌‌شود بنده خود را به خاطر الله À به چیزی ملزم می‌‌کند نذر است و الله À نذر را پیمان نامیده است. الله À می‌‌فرماید: {وَمِنْهُم مَّنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ}[التوبة: ۷۵]: (برخی از آنها با الله (عهد و) پیمان بستند که اگر (الله) از فضل خود (نصیبی) به ما دهد قطعاً صدقه (و زکات) خواهیم داد واز نیکوکاران خواهیم بود) لذا هرگاه کسی گفت: با الله À پیمان می‌‌بندم که فلان چیز را انجام دهم؛ نذر است. اما قسم ملزم نمودن نفس نیست بلکه تأکید خبر است. به همین دلیل بین قسم و نذر از چندین وجه فرق گذشته‌‌اند. اما اگر انسان نذر نمود کاری انجام ندهد ولی انجام داد همان‌‌طور که علما M می‌‌گویند در حکم قسم است، لذا هرگاه خلاف آن نمود بر او کفاره‌‌ی قسم واجب است.

کفاره‌‌ی قسم عبارت است از غذا دادن یا لباس پوشاندن به ده مسکین و هر کسی که نیافت سه روز پی در پی روزه بگیرد.

در این مناسبت دوست دارم به برادران خود تذکر دهم که نذر مکروه یا حرام است، زیرا رسول الله ﷺ از آن نهی نموده و می‌‌فرماید: خیری نمی‌‌آورد[۱]و مقدّری را تغییر نمی‌‌دهد[۲]. بسیاری از مردم هرگاه دچار سختی شدند می‌‌گویند: اگر فلان چیز شد به خاطر الله نذر می‌‌کنم فلان کار را انجام دهم. در حالی که این اشتباه است، زیرا نذر خیری نمی‌‌آورد. اگر الله À اراده‌‌ کند خیر را برای تو پیش آورد، بدون نذر به سوی تو می‌‌آید و اگر الله À اراده نکند، هر چند که نذر کنی اما به سوی تو نمی‌‌آید. بسیاری از مردم که نزد او بیماری وجود دارد بر او دلسوزی نموده و می‌‌گوید: اگر الله À بیمار مرا شفا داد؛ هر دوشنبه و پنجشنبه را روزه می‌‌گیرم، لذا بیمار شفا می‌‌یابد سپس او به آنچه با الله À پیمان بسته وفا نمی‌‌کند. بر او سنگین می‌‌شود که هر دوشنبه یا پنجشنبه روزه بگیرد لذا انجام نمی‌‌دهد. این شخص بر خطر بزرگی است، زیرا الله À می‌‌فرماید: {وَمِنْهُم مَّنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ * فَلَمَّا آتَاهُم مِّن فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَتَوَلَّوا وَّهُم مُّعْرِضُونَ * فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَىٰ يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ}[التوبة: ۷۵-۷۷]: (برخی از آنها با الله (عهد و) پیمان بستند که اگر (الله) از فضل خود (نصیبی) به ما دهد قطعاً صدقه (و زکات) خواهیم داد واز نیکوکاران خواهیم بود * پس چون (الله) از فضل خود به آنها (نصیبی) بخشید، به آن بخل ورزیده واعراض کنان روی گرداندند (وسر پیچی کردند) * پس (این عمل، ) نفاق را تا روزی که او (الله) را ملاقات کنند در دل‌‌هایشان بر قرار ساخت و به (سبب) آنچه که با الله وعده کرده بودند خلاف نمودند (وعهد شکنی کردند) وبه (سبب) آنکه دروغ می‌گفتند) – به الله پناه می‌‌بریم- یعنی در قلب‌‌های آنان تا زمان مرگ نفاق قرار می‌‌دهد و این بسیار خطرناک است. از این مرد می‌‌پرسیم: هرگاه گفتی: اگر الله بیمار مرا شفا داد به خاطر او نذر می‌‌کنم روز دوشنبه و پنجشنبه را روزه بگیرم؛ این موجب شفا یافتن بیمار او نمی‌‌شود، زیرا رسول الله ﷺ می‌‌‌‌فرماید: نذر مقدّرات را تغییر نمی‌‌دهد. آیا اگر نذر نکنی موجب می‌‌شود انسان به خاطر بیماری بمیرد؟ موجب نمی‌‌شود. اگر الله À اراده کند بیمار تو شفا یابد بدون نذر شفا می‌‌یابد و اگر الله À اراده‌‌ی شفا یافتن او نکند نذر تو به او فایده‌‌ای نمی‌‌رساند. چقدر زیاد هستند کسانی که به نزد علما رفته و درِ هر عالمی را می‌‌زنند به خاطر اینکه بر چیزی نذر نموده و آن چیز حاصل شده، لذا اکنون پشیمان شده و می‌‌خواهند از نذر خود رها شوند. این نهی رسول الله ﷺ از نذر را تأیید می‌‌کند. بنابراین بر انسان واجب است در نفس خود تقوای الله À را پیشه نموده و بر عافیت شکر گزار باشد و خود را به چیزی که الله À او را به آن ملزم نکرده، ملزم نکند. اما اگر نذر نمود و نذر او واقع شد؛ اگر نذر عبادت باشد وفای به آن واجب است، به دلیل فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «من نذر أن یطیع الله فلیطعه»[۳]: (كسي که نذر نمود از الله اطاعت کند، از الله اطاعت کند) و اگر نذر معصیت باشد وفای به آن حرام است، به دلیل فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «ومن نذر أن یعصي الله فلا يعصه»[۴]: (و کسی که نذر نمود نافرمانی الله بکند، نافرمانی او را نکند) اما بر او کفاره‌‌ی قسم واجب است. اگر نذر مباح باشد بین انجام و ترک آن اختیار دارد. اگر آن را انجام داد به نذر خود وفا نموده ولی اگر آن را انجام نداد بر او کفاره‌‌ی قسم واجب است.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] تخریج آن گذشت.

[۴] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

تقول السائلة: ما صيغة النذر؟ وهل النذر هو اليمين؟ وهل إذا قلت مثلا نذر على ألا أفعل كذا، وبعد ذلك رجعت وفعلت هذا هل عليَّ كَفَّارة؟ وهل كَفَّارة اليمين هي كَفَّارة النذر؟ وأخيرًا إذا قلت: والله العظيم ثم قلت: أستغفر الله، فهل الاستغفار يلغي الحلف بالله؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: النذر ليس له صيغة معينة، بل كل كلمة يفهم منها أن العبد ألزم نفسه الله تعالى بشيء فهو نذر، وقد سمى الله النذر معاهدة فقال تعالى: ﴿وَمِنْهُم مَنْ عَهَدَ اللهَ لَبِنْ ءَاتَنَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الصَّلِحِينَ﴾ [التوبة: ٧٥] ، فإذا قال القائل: الله على عهد أن أفعل كذا فهو نذر، أما القسم فليس إلزاما للنفس، ولكنه تأكيد للخبر، ولذلك فرقوا بينه وبين النذر من عدة وجوه، وأما إذا نذر الإنسانُ ألا يفعل شيئًا ففعله فهذا النذر حكمه حكم اليمين، كما قال العلماء رحمهم الله، فإذا حَيْثُ فيه فعليه كَفَّارة يمين.

وكَفَّارة اليمين إطعام عشرة مساكين أو كسوتهم، أو تحرير رقبة، فمن لم يجد فصيام ثلاثة أيام متتابعة.

وبالمناسبة أود أن أنبه إخواني إلى أن النذر مكروه أو محرم؛ لأن النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- نهى عنه وقال: إنه لا يأتي بخير، ولا يَرُدّ قضاء، وكثير من الناس اليوم إذا تَعَسَّر عليه الأمر يقول: إن حصل كذا فلله عليَّ نَذْرٌ أن أفعل كذا، وهذا غلط؛ لأن هذا النذر لا يأتي بخير، إن كان الله أراد أن يأتي بالخير لك أتاك بدون نذر، وإن كان الله لم يُرِدْ ذلك فإنه لا يأتيك ولو نذرتَ، وكثير من الناس يكون عنده المريض ويُشفق عليه، ويقول: إن شفى الله مريضي لأصومن كل يوم اثنين أو خميس، فيشفى المريض، ثم لا يفي هذا الناذر بما عاهد الله عليه، يثقل عليه أن يصوم كل يوم اثنين أو خميس فلا يفعل، وهذا على خطر عظيم؛ لأن الله تعالى قال في كتابه: ﴿وَمِنْهُم مَّنْ عَنهَدَ اللَّهَ لَبِنْ اتَنَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّلِحِينَ فَلَمَّا ءَاتَهُم مِّن فَضْلِهِ، بَخِلُوا بِهِ، وَتَوَلَّوا وَهُم مُّعْرِضُونَ فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقَا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ﴾ [التوبة: ٧٥-٧٧]، نعوذ بالله، يعني جعل في قلوبهم نفاقًا إلى الموت، وهذا خطير جدا، وإننا نسأل هذا الرجل: إذا قلت: الله عليَّ نذر إن شفى الله مريضي أن أصوم الاثنين والخميس، فهذا لا يوجب أن يشفى المريض؛ لأن النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم قال: «إِنَّهُ لا يَرُدُّ قَضَاءَ». فهل إذا لم يَنْذُرُ يوجب ذلك أن يموت الإنسان من مرضه؟ لا يوجب هذا إن كان الله أراد لمريضك الشفاء شفاه بدون نذرك، . وإن كان الله لا يريد له الشفاء لم ينفعه نذرك، وما أكثر الذين يذهبون إلى العلماء ويَقْرَعُون باب كل عالم، ينذرون الشيء على شيء من الأشياء ثم يحصل فيندمون ويطلبون الخلاص مما ،نذروا، وهذا يؤيد نهي النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم – عن النذر، فعلى الإنسان أن يتقي الله في نفسه، وأن يحمد الله على العافية، وألا يُلْزِمَ نفسه شيئًا لم يَلْزَمه الله تعالى به، أما إذا نذر ووقع النذر فإن كان نذر طاعة وجب عليه الوفاء به؛ لقول النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلَّمَ-: «مَنْ نَذَرَ أنْ يُطِيعَ اللَّهَ فَلْيُطِعْهُ»، وإن كان نذر معصية حرم الوفاء به؛ لقول النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلَّمَ-: «وَمَنْ نَذَرَ أَنْ يَعْصِيَ اللَّهَ فَلَا يَعْصِهِ»، لكن عليه كَفَّارة يمين، وإن كان نذرّا مباحًا خُيّر بين فعله وتركه، فإن فعله فقد وفى بنذره، وإن لم يفعله وجب عليه كَفَّارة يمين.