(۵۵۵۱) سوال: دختری که نمی‌دانست نمص (کندن موی ابرو) گناه دارد، به کندن ابروها پرداخت و بعدها از کارش پشیمان شد و توبه کرد؛ با این‌که کوچک بود و نمی‌دانست، حکمش چیست؟

جواب:

حکم این است که در حالی که هنگام گناه نمی‌‌دانسته، چیزی بر او نیست و این یک قاعده‌ی کلی در تمامی گناهان است که اگر کسی معصیتی را از روی نادانی، فراموشی یا اجبار انجام داد، گناه، مجازات و کفاره‌ای بر او نیست؛ زیرا الله ﷻ می‌فرماید: {رَبَّنَا لا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا}[بقره: ۲۸۶]: (پروردگارا! اگر فراموش یا اشتباه کردیم، ما را بازخواست نکن) لذا الله À فرمود: «قد فعلت»[۱]: (انجام دادم (قبول کردم)) همچنین می‌فرماید: {وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ}[احزاب: ۵]: (درباره‌ی چیزی که دچار اشتباه می‌شوید، گناهی بر شما نیست؛ مگر آنچه قلب‌هایتان به آن تمایل دارد) همچنین درباره‌ی کسی ‌که به کفر مجبور شود می‌فرماید: {مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلاَّ مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنْ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}[نحل: ۱۰۶]: (هر کس بعد از ایمانش، به الله کافر شود، مگر آن ‌که مجبور گردد و دلش در ایمان ثابت باشد، اما کسی که به اختیار کافر شد و دلش سرشار از کفر گردید، خشم و غضب الله بر آنان است و عذاب بزرگی دارند) اگر انسان در مقابل کفر که بزرگترین گناهان است در حالت اجبار بازخواست نمی‌‌شود، گناهانی که کم‌‌تر از کفر هستند از طریق اولی انسان در حالت اجبار در مقابل آن‌‌ها بازخواست، همچنین زیرا رسول الله  ﷺ می‌‌فرماید: «إن الله تجاوز عن أمتي الخطأ والنسيان وما استكرهوا عليه»[۲]: (قطعاً الله درباره‌ی اشتباه و فراموشی و آنچه امتم به آن مجبور شوند، از آنان گذشت نمود) آیات قرآن و احادیث در موارد بسیاری نشان می‌دهد که وقتی شخصی به طور غیر عمدی کاری انجام دهد، گناه و کفاره‌ای بر عهده‌اش نیست، همانند مجازات صید برای کسی که در مُحرم باشد: {وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزَاءٌ مِثْلُ مَا قَتَلَ مِنْ النَّعَمِ}[مائده: ۹۵]: (هر یک از شما که عامدانه آن ‌را بکشد، مجازاتش این است همانند آن از چارپایان را قربانی کند) لذا الله À برای کسی‌که از روی عمد آن را بکشد، مجازاتی تعیین نمود؛ رسول الله ﷺ درباره‌ی روزه می‌‌فرماید: «من نسي وهو صائم فأكل أو شرب فليتم صومه فإنما أطعمه الله وسقاه»[۳]: (روزه‌داری که فراموش کند و بخورد یا بنوشد، باید روزه‌اش را کامل نماید؛ زیرا الله به او غذا و نوشیدنی داده است) در صحيح بخاري از أسماء بنت أبو بكر Ç روایت شده که می‌‌گوید: «أفطرنا في يوم غيم على عهد النَّبِيّ ﷺ ثم طلعت الشمس»[۴]:  (در زمان رسول الله ﷺ در یک روز ابری افطار کردیم سپس خورشید طلوع کرد) وی بیان نکرد که رسول الله ﷺ آنان را به قضای آن دستور داده باشد؛ چون اگر قضای آن واجب بود، حتماً دستور می‌داد و اگر چنین دستوری صادر می‌شد، حتماً نقل می‌کردند.

بنابراین نصوص قرآن و سنت عام و خاص دلالت می‌‌دهد بر اینکه هرگاه انسان گناهی را از روی ناآگاهی، فراموشی یا اجبار انجام دهد، چیزی بر او نیست. این قاعده‌ای که در قرآن و سنت به آن اشاره شد، شایسته است شخص آن را اساسی رد تمامی گناهانی که انجام می‌‌دهد قرار دهد، البته بدین معنا  نیست که در پرسیدن درباره‌ی حکم کوتاهی کند و بگوید: همانند مردم عوام نمی‌پرسم که انجام دهم؛ چون الله À می‌فرماید: {لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ} [مائده: ۱۰۱]: (از چیزهایی نپرسید که اگر آشکار گردد، شما را اندوهگین کند) اما این اشتباه است و مسلمان باید یاد بگیرد و احكام دين را که به آن نیاز دارد بداند و نیز باید تکالیف خود در امور عبادی را به یاد داشته باشد تا به اندازه‌ی توانش دچار اشتباه و غفلت نشود؛ زیرا الله À می‌فرماید: {فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ} [تغابن: ۱۶]: (هر قدر توانستید، از الله پروا نمایید).

[۱] مسلم: کتاب الإیمان، باب بیان أنه À لم یکلف إلا ما یطاق، شماره­ی (۱۲۶).

[۲] ابن ماجه: کتاب الطلاق، باب طلاق المکره و الناسي، شماره­ی (۲۰۴۳).

[۳] بخاری: کتاب الصوم، باب الصائم إذا أکل أو شرب ناسیاً، شماره­ی (۱۹۳۳). مسلم: کتاب الصیام، باب أکل الناسی و شربه و جماعه لا یفطر، شماره­ی (۱۱۵۵).

[۴] بخاری: کتاب الصوم، باب إذا أفطر فی رمضان ثمّ طلعت الشمس، شماره­ی (۱۹۵۹).