(۵۰۹۳) حکم نیابت در عقد نکاح در صورت غیبت ولیّ اصلی و حضور برادران

(۵۰۹۳) سوال: زمانی که دختری ازدواج کند و پدرش در مکانی دور دست باشد، آیا جایز است که فرد عاقد به نیابت از پدرش عقد را ببندد، با وجود اینکه برادرانش حضور دارند؟

جواب:

چیزی که آشکار است، ازدواج بدون ولی جایز نیست با توجه به قرآن، سنت و اعتبار آن، اما دلالت از قرآن کریم آنجا که اللهù می فرماید:

{وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ}[نور: ۳۲] ترجمه: (مردان و زنان مجرّد خود را و غلامان و کنیزان شایسته‌ی (ازدواج) خویش را (با تهیّه‌ی نفقه و پرداخت مهریّه) به ازدواج یکدیگر درآورید ).

و در جای دیگر می فرماید:

{وَلَا تُنكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤْمِنُوا} [ البقره ۲۲۱] (آنان را به ازدواج مشرکین در نیاورید تا زمانی که ایمان بیاورند).

و میفرمایند: {فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْا بَيْنَهُم بِالْمَعْرُوفِ}[البقره ۲۳۲] ترجمه: (به طرز صحیح و عادلانه‌ای آنان را نگاه دارید (و با ایشان آشتی کنید) یا آنان را به طرز پسندیده و دادگرانه‌ای رها سازید، و به خاطر زیان رسانیدن بدیشان و تعدّی کردن بر ایشان، هیچ گاه (با آنان آشتی نکنید و) ایشان را نگاه ندارید)

پس این همهی آیات دلالت بر این دارد، فردی که مسئولیت عقد زن با دیگری دارد، سرپرستش می باشد.

از رسول اللهﷺ ثابت شده که می فرمایند: :«لا نكاح الا بولي»^[۱] « ازدواج بدون ولی جایز نیست.»

پس این دلالت قرآن و سنت است.

اما با توجه به اعتبار چیزی که معلوم و واضح است زن ناقص العقل، و احساساتی است، رسول اللهﷺ می‌ فرمایند:

«ما رأيت من ناقصات عقل ودين أذهب للب الرجل الحازم من إحداكن»[۲] ترجمه: ( هيچ ناقص العقل و دینی همانند شما زنان را ندیدم که عقل وهوش از سر مردان عاقل را ببرد.)

پس در صورتی که ناقص العقل، احساساتی و نزدیک بین باشد، همانا چنین فردی زود فریب می خورد، پس فردی که شایستگی ندارد او را به ازدواج در می آورد که درنتيجه پشیمانی، بدبختی جای خوشبختی و شادیاش را می گیرد.

لذا این از حکمت شریعت است که از ازدواج زن بدون ولي منع کند. بهترین افراد برای به ازدواج در آوردن زن، پدرش و بالاتر سپس پسرش و پایین ترها سپس، برادر تنی، برادر پدری، پسر برادر تنی، پسر برادر پدری، عموی تنی، عموی پدرییش، پسر عموی تنی اش، پسر عموی پدرییش، سپس آزاد کننده اگر کنیز باشد یا برای او و یا بر او ولایت بر کسی داشته باشد، سپس حاکم یعنی فردی که در دستگاه های دولتی قدرت دارد، یا فردی که به نیابت از ولی انتخاب شده و هیچ ولایتی به یکی از نزدیکانش از مادر ندارد، پس پدر مادری، برادر مادری، دایی و امثال آنان حق ولایت ندارند.

با توجه به این مسائلی که یاد شد، جواب سوال، سوال کننده واضح گردید.، زیرا سوال کننده می فرماید این زن پدرش در قید حیات است اما حضور ندارد و برادرانی دارد، اما فرد عاقد کسی بوده که این زن را به عقد ازدواج‌ درآورده است که در این حالت چنین عقد نکاحی فاسد و صحیح نمی‌باشد. زیرا با قرآن، سنت و اعتبار صحیح مخالفت می‌کند.

و از رسول اللهﷺ ثابت شده است که می فرماید: «من عمل عملا لیس علیه امرنا فهو رد.» ترجمه :( کسی که مرتکب کاری شود که در دین نیست چنین کاری مردود است .) پس‌چیزی‌ که واجب است این است که الان منتظر شوهر بمانید تا اینکه عقد ازدواج دوباره به شکل صحیح خوانده شود. پس اگر امکانش وجود داشت، پدرش وی را به ازدواج در بیاورد که در غیر اینصورت نزدیکانش با توجه به ترتیبی که ذکر شد او را به ازدواج در بیاورند.

والله المستعان.

[۱] – ابوداوود آن را تخریج کرده است، کتاب نکاح، بابی در مورد ولی، شماره حدیث(۲۰۸۵) و ترمذی در ابواب نکاح

، بابی که در نکاح بدون ولی وارد شده است، حدیث شماره(۱۱۰۱)

[۲] – به تخریج آن اشاره شد .

تعداد بازدید: 6

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إذا تزوجت بنت ووالدها مغترب هل يصح للعاقد أن يحل محل والدها، ويتكلم بدلا عنه في العقد، رغم وجود إخوانها؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: من المعلوم أنه لا نكاح إلا بولي بدلالة الكتاب والسنة، والاعتبار على ذلك.

أما الكتاب فقد دل عليه قوله تعالى: ﴿ وَأَنكِحُوا الْأَيْامَى مِنكُمْ وَالصَّلِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَابِكُمْ ﴾ [النور: ۳۲]. وقوله: ﴿ وَلَا تُنكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا ﴾ [البقرة: ٢٢١]. وقوله: ﴿ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَضَوا بَيْنَهُم بالمعروف ﴾ [البقرة: ۲۳۲]. فإن هذه الآيات تدل على أن الذي يتولى عقد المرأة غيرها، وهو وليها.

وثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: «لَا نِكَاحَ إِلَّا بِوَلي». فهذه دلالة الكتاب و السنة.

أما الاعتبار فإن من المعلوم أن المرأة ناقصة العقل، قوية العاطفة؛ قال النبي صلى الله عليه وسلم: «مَا رَأَيْتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلِ وَدِينِ أَذْهَبَ لِلُبِّ الرَّجُلِ الْحَازِمِ مِنْ إِحْدَاكُنَّ». فإذا كانت ناقصة العقل، قوية العاطفة، قريبة النظر، فإنها قد تُخدع، فيخطبها من ليس أهلا لها، وحينئذ تحل الندامة والشقاء محل السعادة والفرح والسرور، فكان من حكمة الشرع أن مَنع من تزوج المرأة بلا ولي.

وأولى الناس بتزويج المرأة أبوها وإن علا، ثم ابنها وإن نزل، ثم أخوها الشقيق، ثم أخوها لأب، ثم ابن أخيها الشقيق، ثم ابن أخيها لأب، ثم عمها الشقيق، ثم عمها لأب، ثم ابن عمها الشقيق، ثم ابن عمها لأب، ثم الولاء إذا كانت عتيقة، أو لها أو عليها ولاء لأحد، ثم السلطان، وهو ذو السلطة العليا في الدولة، أو من ينيبه، ولا ولاية لأحد من أقاربها من جهة الأم، فلا ولاية لأب الأم، ولا ولاية للأخ من الأم، ولا ولاية للخال، ونحوهم.

وبناء على ذلك يتبيَّن الجواب على سؤال السائل، فإن هذا السائل يذكر أن هذه المرأة لها أب، لكنه ليس حاضرًا، ولها إخوة، وأن العاقد -وهو المأذون- هو الذي زَوَّجَها، فالنكاح في هذه الحال نكاح فاسد غير صحيح؛ لأنه مخالف لما دلّ عليه كتاب الله وسنة رسوله والاعتبار الصحيح.

وقد ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: «مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رد». والواجب أن ينتظر الزوج الآن ويمتنع، حتى يعاد عقد النكاح على وجه صحيح، فيزوجها أبوها إن أمكن، فإن لم يمكن فإنه يزوجها أولى الناس بها على حسب الترتيب الذي ذكرناه سابقا، والله المستعان.