(۴۶۳۴) حکم وام گرفتن به نام دیگری برای تملک و بهره‌برداری شخصی

(۴۶۳۴) سوال: از بانک املاک و مستغلات وام گرفتم و مسکنی برای خود ساختم. سپس تصمیم گرفتم به اسم پسرم (نیز) وام بگیرم تا بیش از یک منزل داشته باشیم و از اجاره آن استفاده کنیم. با توجه به اینکه این منازل بعد از من از آن پسرم خواهند بود، آیا این کار جایز است یا خیر؟ لطفا پاسخ مرا بدهید خداوند به شما اجر بدهد. در حقیقت از شما تقاضا دارم درباره مساله به امانت گرفتن اسم یا وکالت (وام گرفتن به اسم کس دیگر برای خود) پاسخ مبسوطی به بنده ارایه بفرمایید. آیا صحیح است یا خیر؟

جواب:

این مساله جدل و حرص مسلمانان در گردآوری مال دنیا بسیار مایه تاسف و تالم ما است و این در حالی است که آنها کلام خداوند عزوجل را می¬خوانند که می¬فرماید :” وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ” “و کسانی که از بخل (و حرص) نفس خویش باز داشته شده اند، پس آنها راستگارانند.” که این قضیه عام و کلی در معنای مستقیم خود به دستیابی به رستگاری برای کسی که خداوند او را از بخل و حرص دور بدارد دلالت دارد و در مفهوم غیرمستقیم خود، به شقاوت و نگون بختی کسی که از بخل نفس خویش باز نداشته شده باشد اشاره می-کند و این مساله همانا حقیقت امر است و این سخن پیامبر صلی الله علیه و علی آله و سلم که می¬فرماید: “تعِس عبدُ الدينارِ ، تعِس عبدُ الدرهمِ ، تعس عبدُ الخميصةِ ، تعس عبدُ الخميلةِ ، تعِس وانتكَس وإذا شيكَ فلا انتقشَ” “هلاک باد بنده درهم و دینار، و هلاک باد بنده¬ای که پارچه¬ای می¬پوشد و سپس به آن طمع می¬کند و آن را می¬دزدد و یا با اختلاس و خیانت آن را می¬گیرد، هلاک شود و با صورت به زمین بخورد، و هنگام فرو رفتن خار در پای او کسی نیابد که آن را بیرون بیاورد.” نیز موید آن است.
تعس یعنی هلاک و نابود شود، پس کسانی که بنده دنیا شده¬اند و می¬خواهند که از هر طریقی به آن دست یابند، و چه از طریق دروغ و حیله و نیرنگ و چه از راه راستی و درستی به دست آید، نزد ایشان یکی است، به خدا سوگند که اینان در دنیا و آخرت از زیانکارانند. زیرا امکان ندارد آنها و مالشان تا ابد برای یکدیگر ماندگار باشند و نمی¬دانند کی از آن جدا می¬شوند. ممکن است صبحی بیدار شوند و به شب نرسند، یا شبی باشند و به صبح نرسند، پس این مال برای آنها (پس از مرگشان) تبدیل به غرامت (و عذاب ) و خفت و برای بازماندگانشان مبدل به غنیمت و برکت می¬گردد و بر مسلمان واجب است که تقوای خدای سبحان را پیشه کند و با صداقت و روشنی معامله کند.
و اینگونه معاملاتی که این شخص درباره آن سوال کرد هم دروغ در خود دارد و هم فریب مسئولان:
اما دروغ آن در این است که آن را به نام پسر خود زده است در حالی که متعلق به خود وی است و این دروغ است و چیزی که از آن اوست متعلق به فرزندش نیست و کسی چه می¬داند ممکن است فرزندش پیش از او بمیرد و مالش به فامیل¬های دورش برسد. حال فرض کنیم که پدر قبل از پسر بمیرد. باز در این حالت هم دلایلی هستند که ارث رسیدن از پدر به فرزند را باطل و منع می¬کنند که یکی از آنها العیاذ بالله ارتداد فرزند است. هر چند ارتداد امر عظیمی است اما در این زمانه بسیار رایج شده است است و مردم آن را درک نمی¬کنند. یکی از اقسام ارتداد ترک نماز است. هر کس نماز را ترک کند کافر است و از ملت اسلام خارج شده است و از ارث محروم خواهد بود و حتی یک درهم هم بر او حرام خواهد بود. پیامبر صلی الله علیه و علی آله و سلم در حدیث اسامة الثابت در الصحیحین می¬فرماید:” لا يَرِثُ الْمُسْلِمُ الْكَافِرَ، وَلا يَرِثُ الْكَافِرُ الْمُسْلِمَ” ” نه مسلمان از کافر ارث می برد و نه کافر از مسلمان”.
و کسی چه می¬داند شاید این پسری که پس از پدرش زنده می¬ماند از او ارث نبرد، حال چه به سبب ارتدادش به دلیل ترک نماز یا غیر آن. حتی استهزا به دین نیز از اسباب ارتداد است. کسانی که به اصول یا یکی از فروع دین استهزا کنند، کافر و مرتد هستند. خداوند تعالی می¬فرماید:” قُلْ أَبِاللَّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنْتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ” ” بگو: «استهزا کنید, بی گمان خداوند, آنچه را که از آن می ترسید, آشکار می سازد” (التوبة ٦٥) ” لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ” ” عذر نیاورید, به راستی که شما پس از ایمان (آوردن) تان کافر شده اید ” (التوبة ٦٦) یا ممکن است به دلایل دیگری از او ارث نبرد. مثلا ممکن است پسرش به شکل غیر عمد او را بکشد، مانند این که هر دو داخل ماشین باشند و پسر راننده باشد و به سبب سرعت بیش از حد یا قانون شکنی فرزند، حادثه رانندگی روی داده و پدر در این حادثه کشته شود. در این حالت و در مذهب حنبلی، فرزند از پدر ارث نمی¬برد. هرچند قول ارجح این است که پس از پرداخت دیه پدر به باقی وراث از سهم پدرش، هرچه باقی بماند را ارث خواهد برد.
نکته مهم این است که این سخن فرد سوال کننده که می¬گوید این خانه به فرزندم خواهد رسید غیرقطعی است و ممکن است به دلایلی که ذکر کردیم به فرزندش نرسد و این یکی از مشکلات و هشدارهای این معامله (که در آن تقاضا را به اسم فرزندش تقدیم کرده) است که متوجه خود وی بوده و شامل دروغ و کذب می¬باشد.
جناب شیخ، آیا این امر در مورد برادر و همسر هم صدق می¬کند؟
شیخ رحمه الله علیه در پاسخ گفت: در مورد همه صدق می¬کند.
و هشدار دوم: فریب و نیرنگ با دولتی که پاسدار منافع مردم است. حقیقتا از خداوند منان مسئلت دارم که دولت و مسئولین را در برابر حیله و نیرنگ و دروغ و افترای برخی از مردم حفظ نماید. بسیار از من در مسائل این چنینی در بانک املاک و مستغلات و همچنین بانک تسهیلات اعتباری کشاورزی سوال¬های مشابه پرسیده می¬شود و این امور حرام را با بهانه¬های واهی برای خود حلال و مبرا می¬کنند و این امر همان سخن ابلیس است آنگاه که درباره خود گفت: ” أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ”من از او بهترم, مرا ازآتش آفريده ای و او را از گِل (آفريده ای)” (الاعراف ١٢) بهانه¬ها و عذرها آنچه که انجام داده¬اند را توجیه نمی¬کند، زیرا دروغ و نیرنگ است. فریب دولت و نیرنگ بستن بر او و امور را خلاف واقع به حکومت نشان دادن، کاملا حرام است و این دو هشداری که درباره آنها سخن گفتیم یعنی دروغ و نیرنگ، مطابق آنچه در حدیث نبوی آمده است، دو صفت از اخلاق منافقین هستند. پس جایز نیست که چنین کند نه با پسرش و نه با مردی بیگانه. همانگونه که می¬شنویم این روزها برخی از افراد زمینی را خریداری می¬کنند و سپس نزد شخص دیگری رفته و اسم او را در قبال پول یا چیز دیگر یا گاهی به رایگان به امانت می¬گیرند و با دروغ و بهتان زمین را به اسم او ثبت می¬کنند و سپس به نزد بانک املاک و مستغلات رفته و به نام این فردی که اسم او را به دروغ و بهتان به امانت گرفته¬اند، چک را به بانک تحویل می¬دهند و طبیعی است که کارمندان بانک از غیب آگاه نیستند و طبق آنچه که بر آنها واجب است عمل می¬کنند و در نتیجه این کارها مضرات و مفاسد زیادی روی می¬دهد که بر همگان آشکار است.
و نصیحت من برای برادران مسلمانم این است که در معاملاتشان تقوای خداوند سبحان را پیشه کنند و طبق برنامه¬ای که خداوند برای آنها در کتابش یا بر زبان رسولش صلی الله علیه و علی آله و سلم ترسیم کرده حرکت کنند، زیرا خیر و صلاح در آن است. و همانگونه که خداوند عبادات را تشریع کرده و هیچکس به خداوند به جز به همان چیزی که تشریع کرده نزدیک نمی¬شود و خداوند نیز از هیچکس عبادتی به جز به آنچه که تشریع کرده قبول نمی¬کند، هم بدین صورت بر آنها واجب است که در معاملاتشان نیز بر اساس آنچه خداوند برایشان ترسیم کرده حرکت کنند زیرا پروردگار سبحان نبست به مصالح ایشان و نسبت به آنچه که سود جمعی آنها در آن است آگاه¬ترین است و بر آنچه که تشریع کرده احکم است و بندگانش را از چیزی منع یا چیزی را برای ایشان مجاز نمی¬کند مگر اینکه مصلحت ایشان در آن باشد، زیرا او از کفر و ایمان آنها غنی و بی¬نیاز است و تنها برای مصلحت ایشان است که احکام را در عبادات و معاملات برای ایشان تشریع می¬کند و آنها را به تقوا در این امور ترغیب می¬کند و می¬فرماید:” يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ” ” ای کسانی که ایمان آورده اید! ربا را چند برابر نخوريد، و از خدا بترسید تا رستگار شوید.” (آل عمران ١٣٠) ” وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ” ” و از آتشی که برای کافران آماده شده است بترسید.” (آل عمران ١٣١) “وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ” ” و خدا و پیامبر را اطاعت کنید، تا مورد رحمت (خدا) قرار گیرید.” (آل عمران ١٣٢) پس درمی¬یابی که وقتی پروردگار سبحان برای بندگانش راهی را تشریع کرده است، در آن راه ایشان را به به تقوا امر فرموده است، حال چه در اموال یا چه در حقوق بوده باشد و می¬فرماید: “يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ ۖ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ” ” ای پیامبر! هرگاه خواستید زنان را طلاق دهید، پس آنها را در زمان (آغاز) عدّه طلاق دهید، و حساب عدّه را نگه دارید، و از الله که پروردگار شماست بترسید، نه شما آنها را از خانه‌هایشان بیرون کنید، و نه آنها بیرون روند، مگر آن که کار زشت آشکاری مرتکب شوند” (طلاق ١).
جناب شیخ: بله، درست است، جایز نیست که انسان به اسم مستعار برای فرزندش یا همسرش تسهیلات اعتباری بگیرد در حالی که قصد داشته باشد برای خودش مسکن بسازد. اما برای آنکه ابهامی برای شنوندگان پیش نیاید، آیا جایز است کسی به نام فرزندش یا همسرش تسهیلات بگیرد و به عنوان نماینده یا وکیل، خانه را برای خود همسر یا فرزندش (و نه برای خودش) بسازد؟
شیخ رحمه الله علیه در پاسخ گفت: اگر نظام با آن مشکلی نداشته باشد جایز است و مشکلی ندارد. یعنی جایز است که پدر زمینی به فرزندش ببخشد (از راه صحیحش) و از بانک به اسم فرزندش تقاضای تسهیلات کند، اما آشکار است که باید به شیوه صحیح انجام گیرد نه به شیوه فریب کارانه و باید شروط آن صندوق (تسهیلات دهنده) هم رعایت شود و باید دید که آیا به کودکی که با پدرش زندگی می¬کند اجازه می¬دهند که وام بگیرد یا خیر؟

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: استقرضت من البنك العقاري، وعمّرت لي مسكنا، ورأيت أن أستقرض باسم ولدي لكي يكون عندنا أكثر من منزل، لنستفيد من إيجاره، علما أن هذه المساكن ستكون لابني من بعدي، فهل يجوز لي ذلك، أم لا؟ أفيدوني أثابكم الله. وفي الحقيقة نرجو بسط الحديث عن عارية الاسم، أو الوكالة، وهل هي غير صحيحة؟

فأجاب رحمه الله تعالى: نحن يؤسفنا كثيرًا أن يقع المسلمون في هذا التكالب العظيم على جمع الدنيا، وهم يقرءون قول الله -عز وجل-: ﴿ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ، فَأُولَبِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴾ [الحشر: 9]، فإن هذه القضية العامة الكلية تدل بمنطوقها على حصول الفلاح لمن وقاه الله شُح نفسه، وتدل بمفهومها على حصول الخسارة لمن لم يُوقَ شُحَّ نفسه، وهذا هو الواقع، ويؤيد ذلك قول النبي صلى الله عليه وسلم: «تَعِسَ عَبْدُ الدِّينَارِ، وَعَبْدُ الدَّرْهَم، وَعَبْدُ الخَمِيصَةِ، إِنْ أُعْطِيَ رَضِيَ، وَإِنْ لَمْ يُعْطَ سَخِطَ ، تَعِسَ وَانْتَكَسَ، وَإِذَا شِيكَ فَلَا انْتَقَشَ». تعس يعني هلك وخسر فهؤلاء الذين عبدوا الدنيا، وأرادوا أن يحصلوا عليها بكل طريق سواء أكانت هذه الطريق كذبًا وخداعا، أم صدقا وبيانا، أي أنهم لا يبالون المهم أن يقع المال في أيديهم، هؤلاء والله خسروا الدنيا والآخرة، لأنهم لا يمكن أن يخلدوا للمال، ولا أن يخلد المال لهم، ولا يدرون متى ينتقلون عنه، فربما يُصبحون ولا يُمسون، أو يُمسون، ولا يُصبحون، فيكون عليهم الغُرم في جمع هذا المال، ولمن بعدهم الغنم، عليهم العار، ولغيرهم الثمار، والواجب على المسلم أن يتقي الله -سبحانه وتعالى- في معاملته، ويتعامل بالصدق والبيان.

ومثل هذه المعاملة التي ذكرها السائل جمعت بين أمرين: الكذب، والخداع للمسئولين:

أما الكذب: فإنه جعلها باسم ولده، وهي له، وهذا كذب، فإن الذي له ليس لولده، وما يُدْرِيه لعل ولده يموت قبله ويكون ماله لأبعد الناس من عصباته، ثم على فرض أن يموت الأب قبله، فقد يكون هناك أسباب تمنع ميراث الولد، كما لو ارتد – والعياذ بالله – والردة – وإن كانت عملا عظيما – ولكنها – مع الأسف – في الوقت الحاضر صارت كثيرة، والناس لا يشعرون بها، فإن من أقسام الردة ترك الصلاة، فإن من ترك الصلاة فهو كافر، كافر كفرًا مخرجا عن الملة، لو مات أحد من ورثته، وهو تارك للصلاة، فإن هذا التارك لا يرث من ماله شيئًا، ولا يَحِلُّ له منه درهم واحد، لقول النبي صلى الله عليه وسلم في حديث أسامة الثابت في الصحيحين: «لاَ يَرِثُ المُسْلِمُ الكَافِرَ، وَلَا الكَافِرُ المُسْلِم».

فما يدريه لعل هذا الولد الذي يبقى بعده لا يرثه، إما لارتداده بترك الصلاة، أو غيرها، حتى الاستهزاء بالدين أيضا من أسباب الردة، الذين يستهزئون بالدين بأصله، أو شيء من فروعه الثابتة هم مرتدون كافرون، قال الله – تعالى -: ﴿ قُلْ أَبِاللَّهِ وَآيَاتهِ وَرَسُولِهِ كُنتُمْ تَسْتَهْزِءُونَ * لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُم بَعْدَ إِيمَنكُمْ ﴾ [التوبة: ٦٥-٦٦]، أو وربما لا يرثه لغير هذا السبب كما لو قتله الولد خطأ، مثل أن يكون معه في السيارة، والولد هو الذي يقود السيارة، ثم يحصل حادث بسبب الولد بسبب تفريطه، أو تعديه، فيموت الوالد، فهنا لا يرث الولد من والده شيئًا على المشهور من مذهب الحنابلة، وإن كان القول الراجح أنه يرث، من مال أبيه ما عدا الدية التي سوف يُسلمها لبقية الورثة.

المهم أن قول السائل: إن هذا البيت سيعود إلى ابني من بعدي. أمر ليس بلازم، فقد لا يعود لابنه من بعده للأسباب التي أشرنا إليها، هذا أحد المحذورين في هذه المعاملة حيث قدم الطلب باسم ولده، وهو له، وهو الكذب.

فضيلة الشيخ، هل ينطبق أيضًا على الزوجة والأخ؟

فأجاب رحمه الله تعالى: ينطبق على كل أحد.

والمحذور الثاني: الخداع للدولة التي ترعى مصالح الشعب، والحقيقة أني أسأل الله -تعالى- أن يعين الدولة والمسئولين فيها على خداع بعض الناس وكذبهم وافترائهم، وما أكثر ما نُسأل عن مثل هذه الأمور في البنك العقاري، وكذلك في بنك التسليف الزراعي وغيرها يحصل من هذا شيء كثير، ويبررون هذه المُحَرَّمات بأعذار تافهة ليست إلا كما قال إبليس عن نفسه: ﴿ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ ﴾ [الأعراف: ١٢]، أعذار لا توجب ما فعلوه، لأنه كذب وخداع، فخداع الدولة، وتلبيس الأمر عليها، ووضع الصورة أمامها على خلاف ما هي عليه هذا من الأمر المحرَّم، فهذان المحذوران، فالكذب والخداع خُلُقان من أخلاق المنافقين، كما جاء به الحديث عن رسول الله صلى الله عليه وسلم فلا يجوز له أن يعمل مثل هذا العمل، لا مع ولده، ولا مع رجل أجنبي، كما نسمع أن بعض الناس الذين استفادوا من البنك العقاري يشتري أرضا لنفسه، ثم يذهب إلى شخص، ويستعير منه اسمه بعوض، أو بغير عوض، ثم يكتب الأرض باسمه كذبًا وبهتانا، ثم يذهب إلى البنك فيُقدِّم الصك إليه باسم هذا الرجل الذي استُعير اسمه كذبا وبهتانا، وطبعا أصحاب البنك لا يعلمون الغيب، فهم يمشون على ما قدم لهم، فيحصل بذلك من الضرر والمفاسد ما هو معلوم.

والذي ننصح به إخواننا المسلمين أن يتقوا الله -سبحانه وتعالى- في معاملاتهم، وأن يكونوا دارجين فيها على ما رسمه الله -تبارك وتعالى- لهم في كتابه، أو على لسان رسوله صلى الله عليه وسلم لأن ذلك هو الخير والصلاح، وكما أن الله -سبحانه وتعالى- يشرع العبادات، فلا يتقرب أحد إلى الله إلا بما شرعه الله، ولا يقبل الله من أحدٍ عبادة سوى ما شرعه، فكذلك أيضًا يجب عليهم أن يتمشوا في معاملاتهم على ما رسمه الله لهم لأنه سبحانه وتعالى أعلم بمصالحهم، وأعلم بما يصلح مجتمعهم، وأحكم فيما شرعه، فالله -تعالى- لا يشرع لعباده منعا، أو إيجابًا إلا ما فيه مصلحتهم، لأنه غني عنهم آمنوا، أم كفروا، ولكن مِنْ أَجْلِ مصالحهم يشرع لهم الأحكام في العبادات والمعاملات،

ويحتهم ويُرغبهم في تقواه -سبحانه وتعالى- في هذه الأمور: ﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ امَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرّبوا أَضْعَفًا مُضَعَفَةً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ * وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْمُكَفِرِينَ * وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴾ [آل عمران: ۱۳۰-۱۳۲]، فتجد أن الله سبحانه وتعالى- إذا شرع لعباده طريقا في المعاملات تجده يأمرهم بتقواه، سواء أكان ذلك في الأموال، أم في الحقوق، واقرأ قوله -تعالى -: ﴿يَأَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبيِّنَ ﴾ [الطلاق: 1].. إلخ.

فضيلة الشيخ: نعم، إنه لا يجوز للإنسان أن يقترض باسم مستعار لابنه، أو زوجته، وهو يريد أن يبني له شخصياً، لكن نخشى أن يكون هناك لَبْس على بعض المستمعين، فلو اقترض -مثلا- باسم ابنه، أو زوجته، وهو نائب عنهم، والمسكن لنفس الزوجة، أو لنفس الابن؟

فأجاب رحمه الله تعالى: هذا لا بأس به إذا كان النظام يسمح به، فلا بأس من أن يُهدي الأرضَ إلى ابنه يهبه إياها هبة صحيحة ويطلب من البنك باسمه – أي باسم الابن لكن لا بد أن يكون على وجه صحيح لا بالتحايل، يعني لا مانع من ذلك، ولا بُدّ أيضًا أن تُراعَى شروط الصندوق، هل يسمحون للولد أن يأخذ قرضًا، وهو عند أبيه ساكن معه، أو لا يسمحون.