(۴۵۰۹) سوال: آیا برای حاکم مسلمان جایز است که بین مسلمان و شخصی که از اهل کتاب است به صورت مساوی برخورد کند یهودی باشد یا نصرانی بدون آن که از آنها جزیه بگیرد و معامله‌ی ما با آنها باید چگونه باشد؟

جواب:

بر حاکم مسلمان واجب است که با مسلمان و ذمی با عدل رفتار کند و عدل یعنی حق هر آنچه مستحق آن هستند را بدهد لذا مسلمان حقوقی دارد و کافر نیز حقوقی دارد و حقوق کافر نیز مختلف است که کافر ذمی باشد یا کافری باشد که عهد بسته یا کافری باشد که به مسلمانان پناه آورده است که هر کدام حقوق خود را دارند اما کافر حربی (یعنی کافر که با مسلمانان در کال جنگ است) حقوقی ندارد.

و نتیجه این است که حاکم مسلمان باید حقوق مسلمانان و غیر مسلمانان را به صورت عادلانه بدهد.

اما اگر منظور از حاکم، قاضی می‌باشد همچنین باید عدلالت را رعایت کند از این جهت که بر وارد شدنش و نشستنش با مسلمان، او را بر کافر برتری ندهد و در آوردن دلیل و حجت بین کافر و مسلمان عدلالت را رعایت کند و مانند آن و واجب است که در همه‌ی این موارد عدل را در نظر بگیرد و این اللهÀ از است که امر به عدلالت نموده است و آن را جز خصال و ویژگی‌هایی مومنین آورده است: {لَّا یَنۡهَىٰكُمُ ٱللَّهُ عَنِ ٱلَّذِینَ لَمۡ یُقَـٰتِلُوكُمۡ فِی ٱلدِّینِ وَلَمۡ یُخۡرِجُوكُم مِّن دِیَـٰرِكُمۡ أَن تَبَرُّوهُمۡ وَتُقۡسِطُوۤا۟ إِلَیۡهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِینَ} [سوره الممتحنة: ۸] : (الله شما را از نیکی‌کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی‌که در (امر) دین با شما نجنگیده‌اند و شما را از دیارتان بیرون نکرده‌اند، نهی نمی‌کند، بی‌گمان الله عدالت پیشگان را دوست دارد).