(۴۵۰۶) سوال: شکی در آن نیست که از زمانی که خلیفه‌ی سوم بعد از رسول اللهﷺ عثمانJ به قتل رسید جنگ‌های زیادی بین دولت‌های اسلامی رخ داده است و این جنگ‌ها گسترش یافته و شکل‌ها و رنگ‌های آن به تعداد مملکت‌های عربی و اسلامی بوده است و شکی در آن نیست هنگامی که بین دو دولت عربی و اسلامی جنگ می‌شود لشکری که در میدان با هم جنگ می‌کنند مسلمان هستند لذا می‌خواهیم بدانیم هنگامی که مسلمانان در این حالت باهم جنگ می‌کنند آیا گناهی بر آن می‌باشد یا گناه آن بر دولت‌ها یا رؤسای دولت‌هایی ک هراین آتش جنگ را به پا کرده‌اند می‌باشد؟ لطفاً راهنمایی بفرمایید وفقکم الله.

جواب:

در این‌باره می‌گوییم: رسول اللهﷺ فرمودند: «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ “. قُالوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ، هَذَا الْقَاتِلُ، فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ ؟ قَالَ : ” إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ» [۱]: (هرگاه دو مسلمان با شمشيرهايشان در برابر همديگر قرار گيرند، قاتل و مقتول در آتش (دوزخ) هستند”. گفتند: اى رسول الله، اين (جزاى) قاتل است، چرا (جزاى) مقتول هم اين است؟ گفتند: “او نيز براى كشتن طرف مقابلش كوشا بود): و همچنین فرمودند: «سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ» [۲]:(دشنام دادن مسلمان فسق و کشتن او کفر است): بنابراین برای مسلمین جایز نمی‌باشد که یک‌دیگر را بکشند یا با یک‌دیگر جنگ کنند ولی کسی که با او جنگ می‌شود باید با کم‌ترین ضرر از خود دفاع کند و اگر برای دفاع کردن از خود راهی جز جنگ نیست پس جنگ می‌کند و در صورتی که مقتول از باغی‌ها باشد جای او در جهنم است و اگر مقتول از کسانی است که از خودشان دفاع می‌نمودند و راهی جز قتل را نیافت جایگاه او در بهشت است و اگر از باغی‌ها را کشته باشد چیزی بر او نیست.

بر مسلمانان واجب است هنگامی که دو گروه از آنان با یکدیگر می‌جنگند سعی در صلح بین آن دو کنند زیرا اللهÀ می‌‌فرماید: {وَإِن طَاۤىِٕفَتَانِ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٱقۡتَتَلُوا۟ فَأَصۡلِحُوا۟ بَیۡنَهُمَاۖ فَإِنۢ بَغَتۡ إِحۡدَىٰهُمَا عَلَى ٱلۡأُخۡرَىٰ فَقَـٰتِلُوا۟ ٱلَّتِی تَبۡغِی حَتَّىٰ تَفِیۤءَ إِلَىٰۤ أَمۡرِ ٱللَّهِۚ فَإِن فَاۤءَتۡ فَأَصۡلِحُوا۟ بَیۡنَهُمَا بِٱلۡعَدۡلِ وَأَقۡسِطُوۤا۟ۖ إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِینَ* إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةࣱ فَأَصۡلِحُوا۟ بَیۡنَ أَخَوَیۡكُمۡۚ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ} [سوره الحجرات: ۹-۱۰] (و اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر به جنگ بر خاستند، میان‌شان آشتی بر قرار کنید، پس اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کرد، با گروه متجاوز بجنگید تا به فرمان اللهÀ باز گردد، پس اگر بازگشت، میان آن‌ها به عدالت صلح بر قرار کنید، و عدالت پیشه کنید، بی‌گمان الله عادلان را دوست می‌دارد * یقیناً مؤمنان برادرند، پس میان برادران‌تان صلح (و آشتی) بر قرار کنید، و از الله بترسید، باشد که به شما رحم کرده شود).

الان برای وا دو جهت آشکار شد: جهت اول: حکم جنگ بین مسلمانان که حرام می‌باشد و جایز نیست ولی کسی به او تجاوز و تعدی شد با کمترین ضرر از خود دفاع می‌کند و اگر هم برای دفاع کردن راهی جز جنگ نداشت، جنگ می‌کند.

جهت دوم: به نسبت بقیه‌ی مسلمانان هنگامی که دو گروه از مسلمانان با هم جنگ می‌کنند بر آنها واجب است که بین این دو گروه آشتی برقرار کنند و اگر یکی بر دیگری تعدی و تجاوز نمود و صلح را نپذیرفت بر مسلمانان واجب است که با گروه متجاوز بجنگند تا به امر اللهÀ برگردند و هنگامی که بازگشت، با اموالی و چیز‌های دیگری که تلف گردیده و چیز‌هایی که بین ایشان رخ داده است، صلح واجب می‌گردد.

سوال کننده: گناه سربازی که در طائفه یا دولتی است که بغی و تجاوز می‌کند چیست، زمانی که از جنگ خارج گردد یا جنگ نکند همچنین بر حاکم خودش خروج کرده است؟

جواب: این خروج بر حاکم نیست زیرا رسول اللهﷺ فرموده است: «إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِي الْمَعْرُوفِ»[۳] : (اطاعت نمودن فقط در غیر معصیت می‌باشد): و این که مسلمان با برادر مسلمان خود بجنگد یا او را بکشد معروف نیست بلکه بر او واجب است که این را اطاعت نکند و به چنین جنگی نرود و در این حالت اطاعت نکردن چنین دستوری شاید از بزرگترین اسباب عدم تجاوز و بغی باشد زیرا اگر این و این و شخص دیگر اینگونه اطاعت نکنند قدرتی برای او باقی نمی‌ماند که بر دیگران تجاوز کند.

[۱] رواه البخاری (۳۱) و مسلم (۲۸۸۸).

[۲] رواه البخاری (۴۸) و مسلم (۶۴).

[۳] رواه البخاری (۷۱۴۵) و مسلم (۱۸۴۰).