(۴۳۶۷) آیا طواف وداع برای عمره‌گزار واجب است؟

(۴۳۶۷) سوال: هنگامی که عمره را ادا کردم آیا بر من طواف وداع لازم است و من عمره را بدون طواف وداع ادا کرده‌ام و اگر طواف وداع واجب است چه چیزی برای من لازم واجب می‌باشد ؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید بارک الله فیکم.

جواب:

هنگامی که کسی برای عمره می‌آید، طواف، سعی و تراشیدن سر یا کوتاه کردن آن را که به جا آورد از دو حالت خارج نیست: یا این که نیت خروج از مکه را بعد از انتهای عمره دارد که در این صورت طواف وداع برای او لازم نیست و یا این که او عزم باقی ماندن در مکه را بعد از انتهای عمره را دارد لذا در صورتی که بعد از عمره در مکه باقی بماند اگرچه یک ساعت نیز باشد باید طواف وداع را به جا آورد زیرا در صحیحین از حدیث این عباسJ ثابت است که رسول اللهﷺ فرموده است: «لا ينفِرْ أحدٌ حتَّى يكونَ آخرَ عهدِه الطَّوافُ بالبيتِ»[۱] : (کسی از مکه خارج نشود مگر این که آخرین کارش طواف (وداع) باشد): و در لفظ دیگر آمده است: «أُمِرَ الناس أن يكون آخر عَهْدِهِمْ بالبيت، إلا أنه خُفِّفَ عن المرأة الحائض»[۲] : (به مردم امر شد كه آخرين عمل شان در ايام حج، طواف (وداع) باشد مگر زنان حائضه كه از اين قانون مستثنا می باشند): و این شامل حج و عمره می‌باشد لذا عمره در حج داخل شده است و برای همین حج اصغر نامیده شده است و در صحیح بخاری و غیره از حدیث یَعْلَی بن أُمیَّهJ ثابت است که رسول اللهﷺ می‌‌فرماید: «وَاصْنَعْ فِي عُمْرَتِكَ كَمَا تَصْنَعُ فِي حَجَّتِكَ»[۳] : (آنچه را كه در حج انجام می دهی، در عمره نيز انجام بده): و این عام شامل هر آنچه در حج انجام می‌شود، می‌باشد که در عمره نیز انجام شود مگر آنچه با دلیل از نص و اجماع ثابت است که مخصوص حج است مانند وقوقف در عرفه و شب ماندن در مزدلفه و رمی جمرات که در عمره مشروع نیستند و این قول راجح در نزد من است.

و بعضی از اهل علم می‌گویند: عمره طواف وداع ندارد زیرا رسول اللهﷺ فرمود: «لا ينفِر أحدٌ حتَّى يكونَ آخرَ عهدِه الطَّوافُ بالبيتِ»[۴] : (کسی از مکه خارج نشود مگر این که آخرین کارش طواف (وداع) باشد): و این را در حجة الوداع گفتند و در عمره نگفتند ولی در جواب به این حدیث گفته می‌شود: این‌که این قول رسول اللهﷺ در حج می‌باشد منافاتی با واجب بودن آن در عمره ندارد و این قولش در مورد بوده است که در ابتدای تشریع آن بوده لذا طواف وداع مشروع نبوده مگر از باب این قول و مشخص است که رسول اللهﷺ دو بار قبل از حج دو بار عمره کردند: یک در عمره قضاء و یک نیز در عمره‌ی جِعرانه و از رسول اللهﷺ نقل نشده است که طواف وداع کرده باشد و یا به آن امر کرده باشد زیرا ابتدای وجوب آن در حجة الوداع بوده است، والله أعلم.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] رواه البخاری (۱۵۳۶).

[۴] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 6

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إذا أديت الْعُمْرَةَ هل عليَّ أن أطوف طَوَافَ الْوَدَاعِ، فإني أؤدي الْعُمْرَةَ بدون طَوافِ الْوَدَاعِ، فإذا كانت وَاجِبَةٌ ماذا عليَّ أن أفعل؟ أفيدوني بارك الله فيكم.

فأجاب -رحمه الله تعالى-: إذا أتى الإنسان بِعُمْرَةَ طوافٍ، وسَعْي، وحَلْقٍ أو تقصير، فلا يخلو من حالين إما أن يكون من نيته أن يخرج من مكة من حين انتهاء الْعُمْرَةِ، فهذا لا وداع عليه، وإما أن يكون عازما على البقاء بعد الْعُمْرَةِ، فإذا بقي بعد العُمْرَةِ ولو ساعة واحدة، فإن عليه أن يطوف للوداع، لأنه ثبت في الصحيحين من حديث ابن عباس رضي الله عنهما أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «لا يَنْفِرُ أَحدٌ حَتَّى يَكُونَ آخرُ عَهْدِهِ بِالْبَيْتِ»، وفي لفظ: «أُمِرَ الناسُ أن يكون آخرُ عَهْدِهِمْ بالبيتِ، إلا أَنَّهُ خُفِّفَ عن الحائض، وهذا شامل لِلْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ، فإن الْعُمْرَةَ قد دخلت في الْحَجّ، ولهذا تسمى حَبًّا أصغر، وقد ثبت في صحيح البخاري وغيره من حديث يَعْلَى بنِ أُمَيَّةَ أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «اصْنَعْ فِي عُمْرَتِكَ مَا أَنْتَ صَانِعُ فِي حجك»، وهذا عام شامل لكل ما يصنع في الْحَجِّ أن يصنع في الْعُمْرَةِ، إلا ما خصه الدليل بالنص أو الإجماع، كالْوُقُوفِ بِعَرَفَةَ، وَالْمَبِيتِ بالمزدلفة، ورَمْي الْجِمارِ، فإن ذلك ليس مشروعًا في الْعُمْرَةِ، هذا هو القول الراجح عندي.

وقال بعض أهل العلم: إن الْعُمْرَةَ ليس فيها طواف وداع، لأن النبي صلى الله عليه وسلم إنما قال: «لا يَنْفِرُ أَحَدٌ حَتَّى يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِ بِالْبَيْتِ»، قاله في حجة الْوَدَاعِ، ولم يقله في العُمْرَةِ. ولكن الجواب على هذا الحديث أن يقال: إن قول النبي صلى الله عليه وسلم ذلك في الْحَج لا ينفي أن يكون واجبًا في الْعُمْرَةِ، لأن قوله إياه في الْحَج هو ابتداء تشريعه، فلم يكن طَوَافُ الْوَدَاع مشروعًا إلا من باب هذا القول، ومن المعلوم أن النبي صلى الله عليه وسلم أَدَّى الْعُمْرَةَ بالفعل مرتين قبل حجته مرة في عُمْرَةِ القضاء، ومرة في عُمْرَةِ الْجِعْرَانَةَ، ولم ينقل عنه صلى الله عليه وسلم هو أنه طاف بالوداع، ولا أمر به ذلك لأن ابتداء وجوبه إنما كان في حجة الْوَدَاعِ، والله أعلم.