چهارشنبه 23 ربیع‌الثانی 1447
۲۳ مهر ۱۴۰۴
15 اکتبر 2025

(۴۳۵۷) حکم تأخیر خروج از مکه پس از طواف وداع به دلیل شرایط خانوادگی

(۴۳۵۷) سوال: ما نتوانستیم بعد از طواف وداع از مکه برویم زیرا در شب طواف کردیم و همراهمان اطفال بود و شب دوم از مکه رفتیم؟

جواب:

برای کسی که می‌خواهد از مکه بعد از حج یا عمره‌اش سفر کند واجب است که آخرین کارش طواف باشد زیرا در حدیث ابن عباسJ آمده است: «أُمِرَ النَّاسُ أَنْ يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِمْ بِالْبَيْتِ»[۱] : (به مردم امر شد كه آخرين عمل شان در ايام حج، طواف (وداع) باشد): ولی اگر کسی می‌خواسته از مکه برود اما چیزی او را مشغول کرده است مثل تعمیر ماشینش یا انتظار رفیقش یا مانند آن، برای او دوباره طواف کردن واجب نیست و همچنین علما می‌گویند اگر در مسیرش برای رفع نیازش نه برای تجارت خرید کند نیز برایش دوباره طواف کردن واجب نیست ولی انسان تصمیم گرفت که بعد از طواف وداع از شب تا روز در مکه بماند یا از روز تا شب پس برای این که آخرین کارش طواف باشد دوباره طواف می‌کند.


[۱] رواه البخاری (۱۷۵۵) و مسلم (۱۳۲۸).

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إننا لم نتمكن من مغادرة مَكَّةَ بعد طَوَافِ الْوَدَاعِ، لأن الطَّوَافَ كان ليلًا ومعنا أطفال، وغادرنا مَكَّةَ في اليوم التالي؟

فأجاب رحمه الله تعالى: الواجب على من أراد السَّفَرَ من مَكَّةَ بعد حَجَّهِ أو عُمْرَتِهِ أن يجعل الطَّوَافَ آخر عهده، لحديث ابن عباس رضي الله عنهما قال: «أُمِرَ النَّاسُ أن يَكُونَ آخرُ عَهْدِهِمْ بِالْبَيْتِ»، ولكن لو فرض أن الرجل طاف للوداع على أنه مغادر، ولكنه اشتغل بشيء يتعلق بالسيارة بإصلاحها مثلا، أو انتظار رفقة، أو ما أشبه ذلك، فلا تجب عليه إعادة الطَّوَافِ، وكذلك قال العلماء، لو اشترى حاجة في طريقه لا لقصد التجارة، فإنه لا تجب عليه إعادة الطَّوَافِ، ولكن إذا قرر الإنسان بعد أن طاف طَوَافَ الْوَدَاعِ البقاء في مكة من الليل إلى النهار، أو من النهار إلى الليل فإن عليه أن يعيد طَوَافَ الْوَدَاعِ من أجل أن يكون آخر عهده بالبيت.

مطالب مرتبط:

(۴۳۰۲) حکم رمی جمرات خارج از وقت سنت

برای کسی که از شلوغی و خسته شدن می‌ترسد از آخر شب نحر تا طلوع فجر روز یازدهم می‌باشد...

ادامه مطلب …

(۴۳۱۶) آیا برای غیر مُحرِم جایز است که از حج‌کننده‌ای كه از رمی عاجز است رمی به جا آورد؟

اولا قبل از این کم به این سوال جواب دهم دوست دارم مسئله‌ی وکیل گرفتن در رمی را مورد توجه قرار دهم که مردم آن را بسیار دست‌کم می‌گیرند تا جایی که به آن اهمیت نمی‌دهنددر صورتی که رمی جمرات یکی از واجبات حج است و بر کسی که لباس حج را بر تن کرده واجب است که خودش آن را به جا آورد زیرا اللهÀ می‌‌فرماید: {وَأَتِمُّوا۟ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِ} [سوره البقرة: ۱۹۶] : (و حج و عمره را برای الله به اتمام برسانید): و این اقتضای این را دارد که انسان تمام اعمال حج را باید بدون این که کسی را وکیل خود قرار دهد انجام دهد ولی با تأسف بسیار بعضی از مردم این را دست‌کم می‌گیرند تا جایی که جوانی را می‌یابی که از جانب خود برای رمی وکیل گرفته است یا زنی که می‌تواند که خودش رمی به جا آورد کسی را از جانب خود وکیل گرفته است و این خطای بزرگی است و برای کسی که خودش می‌تواند رمی به جا آورد با وکیل گرفتن رمی او به جا نمی‌آید. بعضی از مردم می‌گویند: زنان به خاطر شلوغی و اختلاط به مردان به وکیل گرفتن نیاز دارند. می‌گوییم: برای زنان نیز وکیل گرفتن جایز نیست زیرا رسول اللهﷺ به سوده دختر زمعهÈ (یکی از همسرانش) که سنگین و کند رو بود اجازه نداد که وکیل بگیرد بلکه به او اجازه داد از مزدلفه در آخر شب، قبل از شلوغی مردم خارج شود. و ما می‌گوییم: مسئله‌ی شلوعی در طواف و سعی نیز می‌باشد بلکه در طواف و سعی بیشتر و خطرناکتر است زیرا مردم در رمی کردن سمت یکسانی ندارند یکی می‌آید و یکی می‌رود و با عجله این کار را انجام می‌دهند به خلاف طواف که به یک سمت می‌روند و با آرامی این کار را انجام می‌دهند بنابراین فتنه در آن از این که فاسقان در آن باشند العیاذ بالله خطرناک‌تر است که از اول تا آخر طواف در مجاورت این زن قرار می‌گیرد و خطر در آن بیشتر وجود دارد و با این وجود هیچ کس نگفته است که در حالت شلوغی از جانب زن برای طواف کردن وکیل گرفته می‌شود. و برای همین نیز حج کننده در حج فرض و نفل باید خودش رمی را به جا آورد و اگر مانند زن حامله یا مریض یا شخص مسن که از این کار عاجز هستند در این حالت از جانب خودشان وکیل می‌گیرند و اگر از صحابه روایت نشده بود که از جانب کودکانشان رمی می‌کردند می‌گفتیم اگر نمی‌تواند رمی را به جا آورد وکیل گرفته نمی‌شود بلکه از او ساقط می‌شود زیرا که واجبات برای کسی که توانایی آن را ندارد از گردنش ساقط می‌شود ولی وقتی در توکیل در اصل حج برای کسی که عجزی که امید به بهبود آن نیست دچار شده است آمده و از صحابه روایت شده است که از جانب کودکانشان رمی را به جا می‌آوردند گفتیم که توکیل در رمی کردن برای کسی که نمی‌تواند جایز است. و اما کسی که به سبب شلوغی رکی کردن برایش سخت می‌آید عذری برای وکیل گرفتن نیست بلکه می‌گوییم اگر می‌توانی در شلوغی رمی کنی خودت در روز رمی کن و اگر با وجود شلوغی برایت سخت می‌آید در شب رمی را به جا بیاور و امر در این باره سخت‌گیری نیست زیرا رسول اللهﷺ اول وقت رمی در ایام تشریق را مشخص کردند و آخر آن را مشخص نکردند و این دلالت بر این دارد که آخر آن وقت محدودی ندارد و انسان براساس آنچه برایش میسر است در شب رمی می‌کند و این ممنوع نیست و رمی عبادت روز نیست بلکه رسول اللهﷺ به ایشان اجازه داده است که در آخر شب از مزدلفه خارج شوند و هنگامی که رسیدند رمی کنند همانطور که از اسماءÈ دختر ابوبکرJ روایت شده است: «أنها كانت ترمي ثم تُصلي الفجر» : (او رمی را به جا می‌آورد سپس نماز صبح را می‌خواند): و این دلیل بر این است که امر در آن واسع است بنابراین در چیزی که شرع آن را محدود کرده است به آن ملزم هستیم و در چیزی که شرع در آن مطلق آورده است از رحمت و کَرَم اللهÀ است؛ بله اگر انسانی منزلش دور است و برایش سخت است که هر روز به سوی جمرات برود می‌تواند آن را در روز آخر جمع کند زیرا رسول اللهﷺ به شتربانان اجازه داد که روزی رمی کنند و روزی رمی نکنند سپس در روز سوم برای دو روز رمی کنند. اما در صورتی که مشقتی نمی‌باشد جایز نیست که رمی روزی را به روز دیگر به تأخیر بیاندازد. اما جواب سوال: آیا جایز کسی که در احرام نیست را برای رمی جمرات وکیل کرد؟ فقها گفته‌اند: فقط برای کسی که در آن سال حج می‌کند جایز است. والله الموفق....

ادامه مطلب …

(۴۳۲۸) حکم ترک طواف افاضه در حج به‌ علت ازدحام و خروج از مکه بدون انجام آن

شما همچنان در حج می‌باشی و بر شما واجب است که الان به مکه بروی و رکنی که اللهÀ در این قول برایت فرض کرده را به جا آوری.....

ادامه مطلب …

(۴۳۲۲) زمان صحیح ذبح فدیه در حج

اشکالی ندارد که انسان بعد از تحلل قربانی‌اش را ذبح کند....

ادامه مطلب …

(۴۲۹۳) آیا صعود به کوه رحمت در عرفه واجب است؟

بالا رفتن از کوه عرفات از امور مشروع نیست بلکه اگر کسی آن را برای عبادت انجام دهد بدعت است و برای انسان جایز نیست که به آن اعتقاد داشته باشد و آن را از روی عبادت انجام ندهد....

ادامه مطلب …

(۴۳۴۸) آیا زن می‌تواند در حج اول به‌ علت شلوغی رمی جمرات را وکالت دهد؟

امید دارم که چیزی برایش لازم نباشد مادامی که در آن وقت نمی‌توانسته رمی کنند و گمان کرده است که با وکیل گرفتن از جانب او به جا می‌آید و برای همین نیز وکیل گرفته است...

ادامه مطلب …

کُتُب سِتّة:  شش کتاب اصلی احادیث اهل سنت و جماعت:

صحیح بخاری
صحیح مسلم
سنن ابو داود
جامع ترمذی
سنن نسائی
سنن ابن ماجه