(۴۳۵۶) سوال: از غالب مردم می‌شنویم که می‌گویند: کسی که طواف وداع نمود و در حدود مکه شب را نماند، اما اگر آن شب در مکه ماند طواف دیگر بر او لازم می‌شود آیا این صحیح است یا نه؟ زیرا ما احیانا در آن وقت خسته هستیم و نمی‌توانیم قبل از آن که استراحت کنیم از مکه خارج شویم و طواف بار دیگر به دلیل ازدحام شدید حجاج برایمان سخت است.

جواب:

واجب است که طواف وداع آخرین اموری باشد که انسان انجام می‌دهد زیرا رسول اللهﷺ می‌فرماید: «لا ينفِرنَّ أحدٌ حتَّى يكونَ آخرَ عهدِه الطَّوافُ بالبيتِ»[۱]: (کسی از مکه خارج نشود مگر این که آخرین کارش طواف (وداع) باشد) و همچنین ابو داود روایت می‌کند: «حَتَّى يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِ الطَّوَافَ بِالْبَيْتِ»[۲] : (تا این که آخرین کارش طواف باشد): بر همین مبنا خودت را آماده کن که خارج نشوی یا طواف وداع نکن تا این که تمام کارهایت تمام شود سپس بلافاصله خارج شو ولی اشکالی ندارد که انسان بعد از طواف وداع اگر وقت نماز داخل شد نماز بخواند و در مسیری که می‌رود چیزی که نیاز دارد را بخرد اما اگر در مکه باقی ماند بر او واجب است که طواف وداع را اعاده کند و برای همین اشکالی ندارد که از حدود مکه مکرمه خارج شوید سپس در مسیر بخوابید و استراحت کنید سپس به مسیر خود ادامه دهید.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه ابو داود (۲۰۰۲).